Jaki motyw graficzny, jeśli nie Zwiastowanie, może zbliżyć miłośników sztuki do ducha Bożego Narodzenia?
Zwiastowanie Maryi, czyli zapowiedź dziewiczego poczęcia Maryi i dziewiczego narodzenia Jezusa, przekazane Dziewicy przez Archanioła Gabriela, to jeden z najczęściej reprezentowanych tematów w historii sztuki. Temat ten był podejmowany przez artystów od czasów starożytnych, do tego stopnia, że najstarsze znane przedstawienie tego tematu pochodzi z pierwszej połowy III wieku: fresk namalowany na sklepieniu boksu w katakumbach Pryscylli w Rzymie.
Fresk rzymski, pierwsza połowa III wieku, w katakumbie Pryscylli w Rzymie
Zwiastowanie autorstwa Simone Martini, XIV-wieczne włoskie arcydzieło
Dlatego, gdy Simone Martini malowała swoje słynne Zwiastowanie, pochodzące z 1333 roku i zachowane w Muzeum Uffizi we Florencji, temat ten był już szeroko wykorzystywany i doświadczany w pozycjach i pozach głównych bohaterów sceny.
Zwiastowanie autorstwa Simone Martini, sygnowane i datowane przez artystę, zostało namalowane, aby ozdobić ołtarz św. Augustyna poświęcony Matce Boskiej Wniebowziętej w transepcie katedry w Sienie. W dziele bogata złocona rama, przerywana pięcioramiennymi łukami, zawiera w centralnej części figury Matki Boskiej i zwiastującego Archanioła Gabriela oraz na końcach wizerunki świętych Ansana i Maksyma.
Simone Martini, Zwiastowanie i św. Ansan i Maksym , 1333. Tempera na desce - tło złote, 184x210 cm. Florencja, Galeria Uffizi.
Fragment ołtarza autorstwa Simone Martini.
„AVE GRATIA PLENA DOMINUS TECUM” (Witaj łaski pełna, Pan z Tobą).
Archanioł Gabriel klęcząc jak rycerz pojawia się przed Matką Boską, ofiarowuje jej gałązkę oliwną (symbol powszechnego pokoju, który nienarodzone dziecko rozprzestrzeni na ziemi) i zapowiada narodziny Jezusa słowami wyrytymi w reliefie na złotym tle: AVE GRATIA PLENA DOMINUS TECUM” (Witaj łaski pełna, Pan z Tobą). Ponadto anioł, ubrany w elegancką adamaszkową sukienkę i pelerynę w kratę, wyróżnia się spośród innych dzieł sztuki przedstawiających ten sam temat. Rzeczywiście, dynamika, z jaką przedstawiono pelerynę i rozłożone jeszcze skrzydła, sprawia wrażenie, że Gabriel od razu wylądował przed Marią.
Dziewica wydaje się ujęta w wyraz twarzy kogoś, kto jest wyraźnie zaniepokojony tym, co przed nią, tak że wycofuje się, ściskając płaszcz. Ten płaszcz w kolorze niebieskim mocno kontrastuje ze złotym tłem. Tego wyboru artysta dokonał świadomie, ponieważ Maryja, w przeciwieństwie do anioła, który jest stworzeniem niebiańskim, nie emanuje światłem, a jedynie jest nim otulona.
Powyżej, w przestrzeni między dwiema postaciami, unosi się gołębica (symbol Ducha Świętego) otoczona serafinami, a poniżej, na ziemi, wazon z liliami, nawiązujący do dziewiczej czystości Marii.
Złote tło wybrane przez Martini dla tego panelu eliminuje jakiekolwiek poczucie głębi i definicji przestrzennej, dzięki czemu scena jest ponadczasowa. Jednak nieliczne przedstawione elementy (takie jak marmurowa posadzka, bogato rzeźbione wysokie krzesełko, drogocenne tkaniny, księga, którą Maryja przeczytała przed objawieniem w niebie) można powiązać z domami zamożniejszych warstw włoskiego XIV wieku .
Rezultatem jest bardzo wykalibrowana kompozycja, oparta na arystokratycznej i nierzeczywistej elegancji gestów, szlachetności kolorów, wyrafinowanym użyciu zakrzywionej i krętej linii, wszystkich cechach, które wyróżniają dzieło włoskiego mistrza.
Alberto Savinio, Zwiastowanie , 1932, olej na płótnie, 99x75 cm. Mediolan, Dom-Muzeum Boschi di Stefano.
Profanacja Zwiastowania
Na przestrzeni wieków reprezentacja Zwiastowania przez Martiniego była szeroko badana i modyfikowana przez artystów, aż do zbezczeszczenia! Przykładem tego jest Zwiastowanie namalowane przez Alberto Savinio, brata słynnego Giorgio de Chirico. Rzeczywiście, na obrazie olejnym artysty Dziewica przemienia się w kobietę z głową pelikana, a anioł Gabriel staje się olbrzymem o wyglądzie greckiego posągu.
Zagłębiając się w szczegóły kompozycji, dzieło przedstawia wnętrze, w którym gościnna, uległa i drzemiąca Dziewica przyjmuje wizytę Gabriela, reprezentowaną jedynie przez współczucie emanujące z Jej ogromnej twarzy. W przeciwieństwie do Martiniego, Savinio pozbawia dzieło oprócz głównych przedmiotów i postaci, ponieważ jego intencją jest wyłącznie badanie prawie intymnej relacji, jaka tworzy się między Dziewicą a Archaniołem.
Jeśli chodzi o oprawę wydarzenia, tradycyjny złoty kolor przywodzi na myśl ochra, którą Savinio pomalował ściany, które jednak rozdziera nieprzeniknione czarne niebo, którego celem jest oddanie silnego poczucia pustki. W ten sposób artysta chciał na nowo zaproponować dramat człowieka, wiecznie niezdolnego do odrzucenia gramatyki wiary. Na koniec należy podkreślić, że wszystkie innowacje Savinio powstały dzięki zdesakralizowanemu duchowi artysty, który postrzegał siebie jako niezależną siłę twórczą, zdolną do postawienia się poza i ponad włoską tradycją artystyczną.
Podsumowując, widać wyraźnie, że kompozycja Savinio, naładowana innymi niż Martini znaczeniami symbolicznymi i uproszczona w liczbie obiektów i postaci, nawiązuje do tego samego świętego wydarzenia, nawet jeśli zabarwiona jest kolorem wiecznej tajemnicy, która otacza religię. i ludzkiej egzystencji.
Olimpia Gaia Martinelli