Rozpoczęcie targów Salon du dessin 2025 , które zgromadzą kolekcjonerów, ekspertów i pasjonatów z całego świata w paryskim Palais Brongniart , to idealny moment, aby uczcić fundamentalną rolę rysunku w historii sztuki.
Od najdelikatniejszych studiów do najodważniejszych ekspresji, rysunek zawsze był sercem artystycznej twórczości, oferując uprzywilejowany wgląd w umysły największych mistrzów. Na cześć tego prestiżowego wydarzenia prezentujemy 10 niezbędnych rysunków , ponadczasowych dzieł, które opowiadają o ewolucji techniki, wizji i kreatywności.
Andrea Mantegna, Leżący mężczyzna na kamiennej płycie, 1470-80. Rysunek piórem i tuszem. Członek zarządu British Museum.
Andrea Mantegna – Leżący mężczyzna na kamiennej płycie (1470-80)
Dzieło Reclining Man on a Stone Slab , stworzone w latach 1470-1480 przy użyciu pióra i atramentu , ucieleśnia niezwykłą umiejętność Andrei Mantegny do łączenia anatomicznej precyzji, ekspresyjnego dramatyzmu i niespotykanej dotąd iluzjonistycznej perspektywy . Przedstawiony mężczyzna, z półleżącym ciałem i wyrazem bólu i porzucenia , emanuje rzeźbiarskim napięciem , które sprawia, że wydaje się żywy i namacalny , niemal trójwymiarowy w swoim realizmie. Dzieło znajduje się obecnie w British Museum .
Rysunek ten pozostaje w bezpośrednim dialogu ze słynnym Martwym Chrystusem Mantegny, zachowanym w Pinacoteca di Brera . Oba dzieła łączą te same badania perspektywiczne i chęć eksperymentowania z anatomicznym skrótem perspektywicznym , co jest definiującym elementem sztuki Mantegny. Rysunek nie poprzedza Martwego Chrystusa , ale jest mu współczesny , pokazując, jak artysta angażował się w głęboką eksplorację trójwymiarowej reprezentacji postaci ludzkiej . Pozycja ciała, ekstremalne skrócenie perspektywiczne i ekspresyjna intensywność sugerują silny związek między tymi dwoma dziełami, zjednoczonymi tym samym napięciem plastycznym i fascynacją iluzjonizmem przestrzennym .
Leonardo da Vinci, Człowiek witruwiański, 1490. Rysunek piórkiem i tuszem na papierze. Gallerie dell’Accademia w Wenecji.
Leonardo da Vinci – Człowiek witruwiański (1490)
Narysowany przez Leonarda da Vinci około 1490 roku , Człowiek witruwiański jest jednym z najbardziej ikonicznych obrazów w historii sztuki. Dzieło przedstawia mężczyznę wpisanego w okrąg i kwadrat , demonstrując idealne proporcje ludzkiego ciała według teorii rzymskiego architekta Witruwiusza .
Koło , symbolizujące kosmos i boską doskonałość , oraz kwadrat , reprezentujący wymiar ziemski , przecinają się w ludzkiej postaci, która staje się ogniwem łączącym mikrokosmos z makrokosmosem . Koncepcja ta, wywodząca się z filozofii platońskiej i neoplatońskiej , odzwierciedla renesansowy ideał człowieka jako miary wszystkich rzeczy .
Styl Leonarda wyróżnia się niezwykłą precyzją anatomiczną , będącą wynikiem skrupulatnych studiów ludzkiego ciała. W przeciwieństwie do poprzednich przedstawień witruwiańskich, jego rysunek opiera się na bezpośredniej obserwacji , a nie na prostym powielaniu klasycznego tekstu.
Leonardo da Vinci, Autoportret, 1517-18. Rysunek czerwoną kredą na papierze. Biblioteca Reale, Turyn.
Leonardo da Vinci – Autoportret (1517-18)
Autoportret Leonarda da Vinci, stworzony około 1517 roku , zdefiniował zbiorową wyobraźnię geniusza renesansu . Ten rysunek czerwoną kredą na papierze , charakteryzujący się pewnym i płynnym pociągnięciem pędzla , mistrzowsko łączy precyzję techniczną i głęboką psychologiczną introspekcję . Temat, starszy mężczyzna o zniszczonej twarzy , patrzy na widza przenikliwym i ekspresyjnym spojrzeniem .
Subtelny chiaroscuro , uzyskany dzięki mistrzowskiej kontroli Leonarda nad czerwoną kredą , nadaje portretowi silne poczucie objętości i trójwymiarowości , nadając mu niemal rzeźbiarski charakter. Jego zasadniczy, lecz głęboki pociągnięcie pędzla , wzbogacone delikatnym cieniowaniem, podkreśla miękkość rysów twarzy i wzmacnia poczucie głębi.
Chociaż pierwotnie pomyślany jako niezależny rysunek, Autoportret Leonarda wywarł ogromny wpływ na świat rycin , będąc reprodukowanym i szeroko rozpowszechnianym za pośrednictwem rycin od XIX wieku . Jedna z najwcześniejszych reprodukcji powstała w 1810 roku , kiedy Giuseppe Bossi stworzył rycinę portretu do swojego traktatu Il Cenacolo di Leonardo da Vinci , co jeszcze bardziej umocniło jego sławę. Dzieło odżyło w 1839 roku , kiedy stało się częścią kolekcji Domu Sabaudzkiego , zanim zostało na stałe umieszczone w Bibliotece Królewskiej w Turynie .
Chociaż powszechnie uznaje się , że jest to autentyczne podobizny Leonarda , niektórzy naukowcy z czasem podważali tę identyfikację, sugerując, że tematem może być Ser Piero da Vinci (jego ojciec), jego wuj Francesco, a nawet filozof ze starożytności . Jednak porównanie z dobrze znanym rysunkiem profilu Leonarda w Windsor , przypisywanym jego uczniowi Francesco Melziemu , wzmocniło pogląd, że jest to rzeczywiście portret Mistrza w ostatnich latach jego życia . Ta interpretacja jest zgodna z opisem sekretarza Luigiego d'Aragony z 1517 roku , który przedstawił Leonarda jako mężczyznę ponad siedemdziesięcioletniego .
Albrecht Dürer, Modlące się ręce, ok. 1508. Rysunek. Albertina, Wiedeń.
Albrecht Dürer – Modlące się ręce (ok. 1508)
Rysunek Albrechta Dürera jest dziełem, które przekracza czas, rozpoznawanym w całym świecie zachodnim jako uniwersalny symbol wiary i oddania . Stworzony przy użyciu pióra i tuszu na papierze w odcieniu niebieskiego , ten arcydzieło przedstawia dwie męskie dłonie złączone w modlitwie , ze smukłymi palcami i nadgarstkami częściowo zakrytymi podwiniętymi rękawami .
Nadzwyczajna dbałość Dürera o szczegóły , od wyrafinowanego światłocienia po trójwymiarowość , są dowodem jego niezwykłego kunsztu graficznego , który pozwala nawet prostemu studium anatomicznemu nadać głęboką ekspresję.
Tradycyjnie rysunek ten był uważany za studium przygotowawcze do rąk apostoła , które miały pojawić się w centralnym panelu Ołtarza Hellera , zamówionego dla kościoła dominikanów we Frankfurcie i tragicznie zniszczonego w pożarze w 1729 roku . Jednak najnowsze badania sugerują, że rysunek nie był jedynie wstępnym studium , ale raczej wysoce wyrafinowaną i wirtuozerską przeróbką rąk namalowanych w ołtarzu — obrazu, który Dürer mógł przywieźć do Niemiec po swojej słynnej podróży do Włoch .
Michelangelo Buonarroti, Ukrzyżowanie dla Vittorii Colonna, 1545. Węgiel drzewny na papierze. Muzeum Brytyjskie w Londynie.
Michelangelo Buonarroti – Ukrzyżowanie dla Vittorii Colonna (1545)
Stworzony około 1545 roku , Crucifixion for Vittoria Colonna jest rysunkiem węglem na papierze przypisywanym Michałowi Aniołowi Buonarrotiemu , obecnie przechowywanym w British Museum w Londynie . Dzieło to jest jednym z najbardziej intymnych przykładów jego twórczości graficznej , głęboko związanej z jego przyjaźnią z Vittorią Colonną , szlachcianką i poetką ściśle związaną z kręgami reformacji .
W przeciwieństwie do tradycyjnych przedstawień Ukrzyżowania , Chrystus Michała Anioła nie wydaje się statyczny na krzyżu , ale raczej wydaje się lewitować, wznosząc się w ruchu obrotowym . Jego ciało, wymodelowane z niezwykłą plastycznością anatomiczną , skręca się w sposób, który przekazuje zarówno ból, jak i duchowe wzniesienie , jakby już zostało zaprojektowane w kierunku zmartwychwstania . Po obu stronach dwaj żałobni aniołowie , przedstawieni za pomocą istotnych linii , uczestniczą w scenie z intensywnym ładunkiem emocjonalnym.
Dynamiczna interpretacja ciała Chrystusa może odzwierciedlać wpływy myśli reformacji katolickiej , która podkreślała, że jego śmierć jest jedyną drogą do indywidualnego zbawienia i że ofiara jest ostatecznym aktem odkupienia .
Raphael Sanzio, Studium głów i rąk dwóch apostołów , 1519-20. Rysunek. Ashmolean Museum, Oxford.
Raphael Sanzio – Studium głów i rąk dwóch apostołów (1519-20)
To studium przygotowawcze do Przemienienia Pańskiego , wielkiego ołtarza namalowanego w latach 1518-1520 , obecnie znajdującego się w Pinakotece Watykańskiej , jest niezwykłym dziełem, które pozwala nam przyjrzeć się procesowi twórczemu jednego z największych mistrzów w historii sztuki .
Rysunek przedstawia dwie kontrastujące postacie : młodego mężczyznę o wyidealizowanej twarzy i starszego mężczyznę z rozwianą brodą , oboje pogrążeni w intensywnym uczestnictwie emocjonalnym w scenie Uzdrowienia Opętanego Chłopca , przedstawionej w dolnej części obrazu. Umiejętność Rafaela polega na jego zdolności do charakteryzowania twarzy z niezwykłą wrażliwością , dzięki czemu patos sceny staje się niemal namacalny .
Czarna kredowa kreska , wykonana z wyjątkową tonalnością , pozwala na delikatną modulację światła i cienia , zapowiadając malarskie światłocienie ostatecznego obrazu. To studium nie jest jedynie ćwiczeniem anatomicznym , ale głębokim badaniem natury ludzkiej i jej sprzecznych emocji .
Arkusz ujawnia również ślady pouncingu , techniki używanej do przenoszenia konturów głów i rąk z większego, pełnowymiarowego przygotowawczego kartonu . Pokazuje to, jak artysta stopniowo udoskonalał kompozycję, skupiając się na najbardziej ekspresyjnych szczegółach , aby osiągnąć doskonałość w wykonaniu malarskim .
Rembrandt van Rijn, Autoportret, 1637. Czerwona kreda. Narodowa Galeria Sztuki w Waszyngtonie.
Rembrandt van Rijn – Autoportret (ok. 1637)
Wśród ogromnej kolekcji autoportretów Rembrandta, obejmującej ponad 40 obrazów, 31 grafik i kilka rysunków , portret namalowany czerwoną kredą około 1637 roku , obecnie znajdujący się w National Gallery of Art w Waszyngtonie , wyróżnia się bezpośredniością i ekspresyjną witalnością .
W tym dziele Rembrandt przedstawia siebie w szerokim kapeluszu i bogato plisowanym stroju , jednak prawdziwym punktem centralnym kompozycji jest jego twarz , oddana miękkimi, płynnymi i niemal szkicowymi liniami , nadając postaci spontaniczny i kontemplacyjny charakter . Jego bezpośrednie i lekko ironiczne spojrzenie , połączone z szybkim i żywym pociągnięciem pędzla , ujawnia nie tylko jego mistrzostwo techniczne , ale także pragnienie ciągłego eksplorowania własnego wizerunku na nowe sposoby .
Rysunek ten jest częścią trwającej całe życie autoanalizy Rembrandta, obecnej w całej jego karierze: od wczesnych autoportretów , na których jawi się jako ambitny, początkujący artysta , po mocne i melancholijne portrety starości , naznaczone głębokimi cieniami i introspekcją .
Edgar Degas, Debiut w Danseuse, ok. 1877. Museo Nacional de Bellas Artes, Buenos Aires.
Edgar Degas - Debiut Danseuse (ok. 1877)
Wśród artystów, którzy uchwycili świat tańca z niezwykłą wrażliwością , Edgar Degas zajmuje honorowe miejsce. Jego praca Danseuse Debout (ok. 1877 ), stworzona pastelami na papierze , jest doskonałym przykładem jego umiejętności przedstawiania ruchu, wdzięku i wysiłku baletnic Opery Paryskiej .
Rysunek przedstawia młodą tancerkę w chwili przygotowań : jej tułów lekko pochylony, jedno ramię wyciągnięte, a noga uniesiona , co sugeruje albo ćwiczenie rozgrzewkowe, albo moment równowagi . Degas nie szuka idealnej teatralnej pozy, ale raczej ulotnej chwili, spontaniczności ruchu . Baletnica wydaje się być całkowicie pochłonięta własnym światem, bez samoświadomości lub występu , jakby nieświadoma spojrzenia artysty.
Wybór pasteli , z ich miękkimi pociągnięciami i delikatnymi niuansami kolorów , pozwala Degasowi podkreślić świetlistość tutu, jedwabisty połysk rajstop i baletowych pantofli . Jego szybkie i żywe linie zdają się rzeźbić sylwetkę z energią, podczas gdy nieokreślone tło zwraca uwagę na działanie tancerki, podkreślając jej ruch i obecność.
Vincent van Gogh, Smutek, 1882. Rysunek, The New Art Gallery Walsall, Anglia.
Vincent van Gogh – Smutek (1882)
Stworzony w 1882 roku Sorrow jest jednym z najwcześniejszych arcydzieł graficznych Vincenta van Gogha , intensywnym i dramatycznym dziełem, które ujawnia głębokie poczucie empatii artysty do zmarginalizowanych . Ten rysunek ołówkiem i tuszem przedstawia Clasinę Marię Hoornik , znaną jako Sien , ciężarną, porzuconą kobietę , której ciało nosi ślady ciężkiego życia .
Postać kobieca pojawia się w pozycji siedzącej, z pochylonym do przodu torsem, skrzyżowanymi na nogach ramionami , w pozie wyrażającej wyczerpanie, rozpacz i rezygnację . Jej ciało jest nagie , ale pozbawione idealizacji — jest to surowy i realistyczny portret ludzkiego cierpienia .
Dziełu towarzyszy napis:
„Comment se fait-il qu'il y ait sur la terre une femme seule, délaissée?” ( Jak może być na ziemi kobieta samotna, porzucona? ), cytat historyka Jules'a Micheleta . Ta fraza dostarcza kluczowego elementu interpretacyjnego , ujawniając, że rysunek nie jest tylko portretem , ale także społecznym potępieniem trudnej sytuacji zmarginalizowanych kobiet w XIX wieku .
Sien Hoornik nie była tylko modelem dla Van Gogha, ale kobietą, z którą dzielił część swojego życia. Spotkał ją na ulicach Hagi w styczniu 1882 roku — była w ciąży, bez środków do życia i zmuszona do prostytucji, aby przeżyć . Van Gogh przyjął ją i utrzymywał przez około rok, tworząc więź, która dla niego stanowiła akt dobroczynności i solidarności .
Pablo Picasso – Faun odsłaniający śpiącą kobietę (Jowisz i Antiope, hołd dla Rembrandta), 1936. Tate, Londyn
Pablo Picasso – Faun odsłaniający śpiącą kobietę (Jowisz i Antiope, hołd dla Rembrandta) (1936)
Dzieło to jest inspirowane epizodem z mitologii klasycznej, który wcześniej został przedstawiony przez Rembrandta w 1659 roku: historią Jowisza i Antiope, w której bóg, przebrany za satyra, podstępnie zbliża się do śpiącej księżniczki. Jednak interpretacja Picassa wykracza daleko poza historyczne odniesienie, przekształcając ten temat w obraz o silnym napięciu erotycznym i narracyjnej dwuznaczności.
Faun, postać mitologiczna związana z pierwotnymi instynktami i seksualnością, pochyla się nad śpiącą kobietą, unosząc zasłonę, która ją przykrywa. Miękkie i pełne kształty kobiecego ciała kontrastują z bardziej agresywną, zwierzęcą fizjonomią męskiej postaci, podkreślając dualizm między biernością a dominacją, snem a rzeczywistością.
Picasso zastosował połączenie technik akwaforty i suchej igły, które pozwoliły mu osiągnąć bogactwo linii i faktur porównywalne do rysunku. Jego płynne, szybkie kreski wydają się niemal szkicowe, podczas gdy intensywne cienie i drapane powierzchnie tworzą dramatyczny kontrast, potęgując napięcie sceny.
Podobieństwo tej akwaforty do graficznego stylu Picassa jest uderzające: niespokojna, poszarpana kreska przywodzi na myśl jego szkice ołówkiem i węglem, a efekty światłocienia wzmacniają objętość i trójwymiarowość postaci, jakby zostały najpierw wyrzeźbione na papierze, zanim trafiły na płytę graficzną.
Olimpia Gaia Martinelli
