Meisje met de parel, Johannes Vermeer, olieverf op doek, 1665, 44,5 cm × 39 cm
Het meisje met de parel is een olieverf op canvas schilderij gemaakt rond 1665 door Johannes Vermeer , een Nederlandse schilder. Dit busteportret van een anonieme jonge vrouw met een parel in haar oor en een tulband op haar hoofd wordt vaak de "Mona Lisa van het Noorden" genoemd, vanwege de compositie en het onderwerp dicht bij het werk van Leonardo da Vinci. vinci. Hoewel het schilderij invloeden uit de Italiaanse portretkunst vertoont, behoort het vooral tot het picturale genre van de tronen, typerend voor de kunst van de Verenigde Provinciën van het midden van de 17e eeuw. Het Meisje met de Parel is een representatief voorbeeld van de Gouden Eeuw van de Nederlandse schilderkunst.
Beschouwd als een van Vermeers meesterwerken vanwege zijn compositie en sfeer, was het doek meer dan tweehonderd jaar in de vergetelheid geraakt voordat het werd herontdekt door de kunstverzamelaar Arnoldus Andries des Tombe, die het in 1903 schonk aan het Mauritshuis in Den Haag in de Nederland. Sindsdien wordt het schilderij daar nog steeds bewaard en tentoongesteld. In 1994 werd het gerestaureerd, waardoor de kwaliteit en de door Vermeer gebruikte techniek beter konden worden gewaardeerd.
Beschrijving van het werk
Het meisje met de parel is een olieverfschilderij gemaakt op een middelgroot canvas (44,5 x 39 cm) en gepresenteerd in een houten lijst met uitgesneden bloemmotieven. Het stelt een tiener of een jonge volwassene voor in buste, driekwart achter en driekwart voor. Ze draagt een ultramarijnblauwe tulband met daarop een gele doek en een parel in haar linkeroor. Ze is gekleed in een zware stoffen jas van donkere oker of bruine kleur. Een scherp licht dat uit de linkerrand van het schilderij komt, verlicht het model praktisch van voren en veroorzaakt verschillende schaduwen op haar rug en de achterkant van haar hoofd. De glinsterende reflecties van de oorhanger vallen op in het gearceerde gedeelte.
Het schilderij draagt de handtekening van Johannes Vermeer, de letters I, V en M zijn aan de linkerkant gebonden (de letter J werd in de 17e eeuw nog wel eens als I geschreven). De handtekening is geschilderd in tinten die dicht bij die van de achtergrond van de achtergrond liggen, waardoor deze zeer onopvallend is op het canvas en vrijwel nooit op de reproducties van het werk.
Hoewel het schilderij ongedateerd is, geloven geleerden dat het rond 1665 is geschilderd. Toen het werd gemaakt, kreeg het werk geen specifieke titel en werd het eenvoudigweg een "tronie" genoemd. Pas in de tweede helft van de 20e eeuw werd ze vanaf het midden van de jaren zeventig het "jonge meisje met een tulband" genoemd en vervolgens "het jonge meisje met de parel".
Het schilderij wordt ook wel de "Mona Lisa van het noorden" genoemd vanwege zijn compositie en onderwerp dat dicht bij het werk van Leonardo da Vinci ligt.
Gebruikte technieken
Tekeningen van een camera obscura in L'Encyclopédie (1772)
Inmiddels staat vast dat Vermeer de camera obscura gebruikte als hulpmiddel bij het maken van veel van zijn werken. Door dit optische proces kon het beeld van een model op een plat oppervlak worden geprojecteerd, waar het kleiner en ondersteboven leek. Door de kenmerken van het geprojecteerde beeld te overlopen, verkreeg de kunstenaar een voorbereidende tekening van bijna fotografische precisie. Verschillende aanwijzingen suggereren dat Vermeer de camera obscura gebruikte voor Het meisje met de parel.
De illusie van de werkelijkheid in het schilderij is echter vooral gebaseerd op picturale keuzes. De pose van de jonge vrouw, geïnspireerd door Titiaan, creëert een visueel interessant spanningseffect door de positie van haar lichaam en de oriëntatie van haar blik af te wijken. Vermeer accentueert dit effect door de nadruk te leggen op de verticale rotatie-as door de schaduw die van de linkerslaap van het model op zijn torso neerdaalt.
De belichting en het contrast tussen de zwarte achtergrond en de lichte teint van het gezicht zorgen voor een trompe-l'oeil-effect. Vermeer gebruikte een palet van slechts tien pigmenten om een werk samen te stellen met zeer fijne en zachte lichtspelingen. Zijn stijl is expressief en contrasteert met de precieze en gepolijste stijl van zijn tijdgenoten. De achtergrond is donker, waardoor de contouren van het gezicht worden benadrukt en een indruk wordt gewekt van het isolement van het personage. Vermeer gebruikte indigo, gaude en dierlijk zwart voor dit donkere gebied, maar het mengen van de van planten afkomstige pigmenten resulteert in een doorschijnend groen. De oorzaken van de veroudering van het schilderij zijn talrijk en vloeien voort uit de opeenvolgende restauraties, de verschillende retouches, de evolutie van het door Vermeer gebruikte bindmiddel en de gedeeltelijke verkleuring van het indigo.
Door de keuze voor een donkere en uniforme achtergrond kan Vermeer de twee dominante kleuren van zijn werk naar voren brengen: het ultramarijnblauw van de tulband en het citroengeel van de stof. Voor het blauw gebruikt Vermeer twee effen kleuren die overeenkomen met de verlichte en gearceerde delen van de tulband, met interne tinten om de plooien van de stof te markeren. Hij gebruikt voornamelijk lapis lazuli, indigo en loodwit om deze blauwtinten te bereiken. Wat betreft het geel van de stof die de tulband overwint, deze wordt voornamelijk verkregen uit natuurlijk okergeel vermengd met loodwit.
De kleding van de jonge vrouw is ook gemodelleerd met verschillende tinten geel, voornamelijk verkregen uit gele oker en meekraprood. Het gezicht en de teint zijn weergegeven met een dun, vleeskleurig glazuur, op een transparante ondermodellering, met een mengsel van loodwit, gele oker en vermiljoen. De lippen zijn voornamelijk verkregen met meekraprood.
Ten slotte is de parel een centraal lichtpunt in de compositie, met verschillende reflecties van verschillende intensiteiten afkomstig van een directe lichtbron, het gezicht en de kraag van het kledingstuk. Het steekt af tegen de donkere achtergrond en contrasteert met de kleding die de jonge vrouw draagt.
Tijd en inspiratie
De kunstmarkt was in Nederland sterk ontwikkeld in de tijd dat Vermeer Het meisje met de parel schilderde. De schilderkunst uit deze periode werd beïnvloed door het Nederlandse calvinisme en legde de nadruk op portretten en tronies. De tronie was een subgenre dat de situatie van een model probeerde weer te geven in plaats van hun werkelijke identiteit. Het meisje met de parel vertoont invloeden van het Italiaanse caravaggisme, hoewel Vermeer nooit naar Italië reisde. Kenmerkend voor deze traditie is zijn beheersing van clair-obscur. Vermeer werd beschouwd als een kenner van de Italiaanse kunst, wat ertoe leidde dat hij de opdracht kreeg om de authenticiteit te beoordelen van werken die aan grote Italiaanse meesters werden uitgeleend.
De houding van het jonge meisje dat zich naar de kijker wendt, is geïnspireerd op de Italiaanse schilderkunst, met name Titiaans Portret van een man en Rafaëls Portret van Bindo Altoviti. Bovendien is de invloed van Leonardo da Vinci's Mona Lisa waarneembaar in de keuze om een licht jong meisje op een donkere achtergrond weer te geven om het contrast en het effect van aanwezigheid te accentueren, evenals in de sfumato-techniek die wordt gebruikt om de contouren te vervagen. Het zeldzame tulbandmotief sluit aan bij andere hedendaagse werken van Vermeer, zoals De jonge man met tulband van Michael Sweerts.
Wie was het model?
Het model voor Het meisje met de parel is onbekend. Maria, de oudste dochter van Vermeer, wordt vaak beschouwd als het meest waarschijnlijke rolmodel. Sommige onderzoekers denken hetzelfde model ook in andere werken van de schilder aan te treffen. Het is mogelijk dat Vermeer een van zijn dochters als model gebruikte, wat in die tijd gebruikelijk was. Het idee dat het model een bediende des huizes zou zijn, wordt onwaarschijnlijk geacht. Vragen over de identiteit van het model worden door sommige kunsthistorici als irrelevant beschouwd, omdat het vooral een tronie is, die eerder een fysionomie dan een specifieke persoon vertegenwoordigt.
7 ongerijmde dingen over het werk
- De oorspronkelijke titel van het werk is "The Girl with a Turban", maar het werd veranderd in "The Girl with a Pearl Earring" toen de roman van Tracy Chevalier werd gepubliceerd.
- De parel die het meisje draagt, is eigenlijk geen echte parel, maar een bol van glas die in grijsblauw is geverfd.
- De tulband die het meisje draagt is geen typisch Nederlands kapsel van die tijd, maar eerder een verwijzing naar oosterse mode.
- De blik van het meisje is zo doordringend dat ze de kijker bijna overal in de kamer lijkt te volgen.
- De schilder Vermeer stond bekend om het gebruik van dure en zeldzame pigmenten in zijn werken, wat het belang onderstreept dat hij aan dit stuk hechtte.
- Het licht dat het gezicht van het meisje verlicht lijkt uit een raam links van het werk te komen, maar er zijn geen zichtbare ramen in het schilderij.
- De achtergrondkleur van het werk is in de loop van de tijd veranderd, van donkergroen naar lichtgrijs.
Invloeden van Vermeers Meisje met de parel in de hedendaagse cultuur
Vermeers werk, Het meisje met de parel, heeft een aanzienlijke invloed gehad op de hedendaagse cultuur:
De verfilming: De roman van Tracy Chevalier, geïnspireerd door het werk van Vermeer, werd in 2003 verfilmd onder de titel "Het meisje met de parel", geregisseerd door Peter Webber.
Het nummer: De Amerikaanse zangeres Katy Perry bracht in 2010 het nummer "Pearl" uit, dat verwijst naar het werk van Vermeer.
Reclame: In 2014 gebruikte het Nederlandse sieradenmerk Van Amstel Diamonds de afbeelding van het meisje met de parel voor haar reclamecampagne.
Mode: de jurk die het jonge meisje droeg, heeft verschillende modeontwerpers geïnspireerd, waaronder couturier Christian Dior in 2013.
Kinderliteratuur: het werk van Vermeer is ook aanwezig in de kinderliteratuur, met name in het album "Het geheim van het jonge meisje in het blauw" van Alain Surget en Michel Gay.
Videogames: Het meisje met de parel is ook aanwezig in sommige videogames, zoals Assassin's Creed II of Final Fantasy XIV.
De strip: Het personage van het meisje met de parel is ook aanwezig in de strip, zoals in het album "L'Art du crime" van Nicolas Gaudemet en Olivier Berlion.
The Sculpture: Een sculptuur van het meisje met de parel is gemaakt door de Nederlandse kunstenaar Frank Rosen.
Postzegels: Vermeers werk is ook afgebeeld op postzegels, met name in Frankrijk en Nederland.
De technologie: In 2018 ontwikkelde het Japanse bedrijf Toshiba een kunstmatige intelligentie die een foto kan transformeren in een versie die lijkt op een schilderij van Vermeer, inclusief een optie om de stijl van Het meisje met de parel te reproduceren.
Selena Mattei