Portret van Man Ray (rechts) en Salvador Dali (links) in 1934, credit: Van Vechten, Carl via Wikipedia
Man Ray, wiens echte naam Emmanuel Radnitzky is, was een Amerikaanse kunstenaar van Russische afkomst. Geboren op 27 augustus 1890 in Philadelphia, Pennsylvania, staat hij bekend om zijn grote bijdrage aan de surrealistische beweging en om zijn innovatieve werk op het gebied van fotografie.
Man Ray begon zijn carrière als schilder, maar het was in Parijs in de jaren 1920 dat hij echt zijn roeping vond. Hij raakte bevriend met kunstenaars als Marcel Duchamp, Jean Arp en Max Ernst en werd beïnvloed door de ideeën en experimenten van de surrealistische beweging. Al snel verliet hij de schilderkunst om zich te concentreren op fotografie, die hij zag als een meer direct en bevrijdend medium.
Biografie
Emmanuel Radnitsky werd geboren op 27 augustus 1890 in Philadelphia, Pennsylvania. Hij was de oudste van een Russisch-joodse familie. Haar ouders waren Max Radnitzky, een kleermaker, en Minnie Radnitzky, een naaister. Hij had een broer genaamd Sam en twee zussen genaamd Dorothy en Essie. In 1912 veranderde de familie hun achternaam in Ray om antisemitisme te vermijden. Emmanuel werd Man Ray en hij nam deze naam definitief over.
Man Ray begon op jonge leeftijd te werken in de werkplaats van zijn vader. Hij ging naar de Moderne School in het Ferrer Center, een school gebaseerd op de principes van de anarchistische pedagoog Francisco Ferrer. Deze opvoeding speelde een belangrijke rol in zijn leven, omdat het hem aanmoedigde om gevestigde waarden in twijfel te trekken en zijn eigen artistieke pad te volgen. Man Ray beschouwde schilderkunst en fotografie als gelijkwaardige kunstvormen. Hij geloofde dat de camera en het penseel gereedschappen waren die vergelijkbaar waren met de typemachine voor een schrijver.
Begin in New York
Man Ray begon zijn carrière in New York, waar hij Gallery 291 bezocht, gerund door fotograaf Alfred Stieglitz. Vervolgens werkte hij als graveur, op het gebied van reclame en als tekenaar voor een kaartenuitgever.
Duchamp en Man Ray vormden de Amerikaanse tak van de Dada-beweging. Ze namen deel aan tentoonstellingen en organiseerden artistieke evenementen die de artistieke en culturele conventies van die tijd uitdaagden.
Ze werkten ook samen aan projecten zoals het tijdschrift "The Blind Man", waar ze hun dadaïstische ideeën uitten en provocerende artikelen en kunstwerken publiceerden.
Ondanks hun invloed en bijdrage aan de kunstbeweging in New York, concludeerde Man Ray uiteindelijk dat "Dada niet in New York kon wonen", waarmee hij een zekere ontgoocheling uitte over de artistieke omgeving van de stad.
Aankomst in Parijs
In 1921 arriveerde Man Ray vanuit Le Havre in Parijs en werd verwelkomd door Marcel Duchamp. Hij ontmoet de surrealisten Louis Aragon, André Breton, Paul Éluard, Gala, Théodore Fraenkel, Jacques Rigaut en Philippe Soupault.
Man Ray vestigt zich in Montparnasse en wordt verliefd op de zangeres Kiki de Montparnasse, die zijn muze wordt. Hij bezocht de Beaumont-ballen en cabarets zoals de Boeuf sur le Toit en de Jockey.
Hij werkt samen met de couturier Paul Poiret en maakt foto's die in tijdschriften worden gepubliceerd. In 1922 hadden zijn portretten van kunstenaars en schrijvers in Vanity Fair een groot succes.
Hij opende zijn eigen studio in 1922 met financiële steun van Pierre Roché, de agent van Marcel Duchamp. Hij werkt samen met tijdschriften als Literature, Vogue en La Revue surréaliste.
In 1925 nam hij deel aan de eerste surrealistische tentoonstelling in Parijs met Jean Arp, Max Ernst, André Masson, Joan Miró en Pablo Picasso.
Man Ray maakte zijn derde film in 1928 in Villa Noailles in Hyères. Vanaf 1929 werkte hij samen met Lee Miller, die zijn muze en zijn assistent werd.
In 1934 fotografeerde hij Meret Oppenheim in een reeks beroemde naakten. Hij ontmoet Adrienne Fidelin, met wie hij een intense relatie begint binnen de surrealistische gemeenschap.
Werk samen met Duchamp
Vanaf 1921 voerden Marcel Duchamp en Man Ray verschillende belangrijke werken uit. Hier zijn enkele van hun meest opmerkelijke prestaties:
'L'Élevage de dust' (1920): Dit is een samenwerking tussen Duchamp en Man Ray waarbij ze een machine gebruikten om bewegende stofstrepen vast te leggen, waardoor abstracte en kortstondige beelden ontstonden.
"Object met een precieze functie" (1921): Dit werk is het resultaat van een samenwerking tussen Duchamp en Man Ray. Het is een verzameling gevonden voorwerpen, waaronder een kam, een vork en een fietswiel, vastgemaakt aan een houten plank.
"LHOOQ" (1919): Duchamp creëerde dit beroemde werk door een snor en sik toe te voegen aan een reproductie van de Mona Lisa. Man Ray fotografeerde het werk en droeg zo bij aan de verspreiding en bekendheid ervan.
"La babarre d'Austerlitz" (1921): Dit is een korte film geregisseerd door Duchamp en Man Ray, met een gesimuleerde strijd met beeldjes en poppen.
"Les Anémies Cinéma" (1926): Duchamp en Man Ray creëerden een experimentele film die bestaat uit een reeks bewegende cirkels die over elkaar heen zijn geplaatst, waardoor hypnotiserende visuele effecten ontstaan.
Deze samenwerkingen tussen Marcel Duchamp en Man Ray maakten het mogelijk om nieuwe kunstvormen te verkennen en hadden een grote invloed op de Dada-beweging en de ontwikkeling van moderne kunst.
Keer terug naar de VS en debuut in Hollywood
In 1940, na de nederlaag van Frankrijk en uit angst voor de gevolgen van zijn joodse afkomst, slaagde Man Ray erin Lissabon te bereiken. Van daaruit vertrok hij naar de Verenigde Staten in het gezelschap van Salvador en Gala Dalí, evenals de filmmaker René Clair. Na een paar dagen in New York besluit hij naar de westkust te reizen met de bedoeling het land te verlaten naar Tahiti, waar hij van plan is een aantal jaren te blijven.
Eenmaal in Hollywood ontvangt Man Ray aanbiedingen voor tentoonstellingen en ontmoet hij zijn tweede vrouw, Juliet Browner, een danseres en model van Roemeense afkomst, in een nachtclub. Ze trouwden in 1946 en Man Ray besloot weer te gaan schilderen. Hij is gevestigd in Los Angeles en maakt met name wiskundige sculpturen, geïnspireerd op de sculpturen die hij in de jaren dertig had ontdekt en gefotografeerd in het Henri Poincaré Institute. Elk van deze sculpturen draagt de titel van een werk van Shakespeare. Hij vervolgt zijn artistieke carrière in de Verenigde Staten, waar hij nieuwe vormen van expressie onderzoekt en inspiratie put uit zowel wiskunde als literatuur om zijn werken te creëren.
Terug naar Parijs
In 1951 keerde Man Ray terug naar Parijs en verhuisde naar Hotel Istria, op 31 bis, rue Campagne-Première. In datzelfde jaar begon hij te experimenteren met kleurenfotografie in zijn studio aan 2 bis rue Férou.
In 1963 werd hij satraap van het College of 'Pataphysics, een jaar gekenmerkt door de publicatie van zijn autobiografie getiteld Self-Portrait.
Man Ray stierf in Parijs op 18 november 1976 en werd begraven op de begraafplaats van Montparnasse (7e divisie). Zijn graf draagt het grafschrift: "Onbezorgd, maar niet onverschillig".
Man Ray en Mode
Man Ray heeft ook een belangrijke stempel gedrukt op de modewereld. Gedurende zijn hele carrière heeft hij samengewerkt met gerenommeerde tijdschriften zoals Vogue. Haar modefotografie hielp de esthetiek van die tijd vorm te geven en legde de essentie van elegantie en stijl vast.
Man Ray bracht een innovatieve artistieke benadering. Hij experimenteerde met verschillende technieken en perspectieven, waarbij hij de grenzen van creativiteit en expressie verlegde. Zijn afbeeldingen waren vaak gedurfd en trokken de aandacht met hun originaliteit en surrealistische esthetiek.
Man Ray introduceerde verschillende belangrijke innovaties in zijn modefotografie:
Experimenteren met licht en schaduw: Man Ray gebruikte spel van licht en schaduw om opvallende visuele effecten te creëren. Hij manipuleerde licht op innovatieve manieren en creëerde dramatische contrasten en abstracte vormen.
Gebruik van surrealistische technieken: Beïnvloed door de surrealistische beweging, verwerkte Man Ray surrealistische elementen. Hij gebruikte collages, lagen en vervormingen om raadselachtige en suggestieve beelden te creëren.
Verkenning van unieke perspectieven: Man Ray experimenteerde met ongebruikelijke camerahoeken en gedurfde composities. Hij nam originele perspectieven aan, die een artistieke dimensie en een duidelijke visuele dynamiek gaven.
Samensmelting van kunst en mode: Man Ray bracht de rijken van kunst en mode samen in zijn foto's. Hij transformeerde de modellen tot ware kunstwerken, waarbij hij de kleding, accessoires en poses van de modellen vakkundig combineerde met artistieke elementen en zo een symbiose creëerde.
Andere kunstvormen
Naast zijn grote bijdrage in de fotografie heeft Man Ray ook een belangrijke erfenis nagelaten op het gebied van schilderkunst en beeldhouwkunst.
Als schilder heeft Man Ray gedurende zijn hele carrière verschillende stijlen en technieken verkend. Hij begon met werken die beïnvloed waren door de dada-beweging, waarbij hij gebruik maakte van surrealistische elementen, collages en assemblages. Zijn schilderijen werden vaak gekenmerkt door een surrealistische esthetiek, met de nadruk op vreemde en suggestieve composities.
Hij creëerde ook innovatieve sculpturen, waarbij hij experimenteerde met uiteenlopende materialen zoals metaal, hout en draad. Zijn sculpturen waren vaak abstract, met geometrische vormen en uitgebalanceerde constructies.
Man Ray heeft een multidisciplinaire artistieke benadering ontwikkeld, waarbij de grenzen tussen schilderkunst, fotografie en beeldhouwkunst vervagen. Hij was constant op zoek naar experiment en innovatie, op zoek naar nieuwe manieren om zijn ideeën uit te drukken en de grenzen van de kunst te verleggen.
Man Ray maakte ook tekeningen voor Paul Éluard, een surrealistische dichter met wie hij een nauwe artistieke samenwerking had. Deze tekeningen maakten integraal deel uit van Éluards poëziepublicaties en vulden zijn teksten aan met suggestieve beelden.
Man Ray's ontwerpen voor Éluard waren vaak surrealistisch en verkenden abstracte vormen en raadselachtige composities. Ze waren nauw verbonden met de poëtische thema's van Éluard en creëerden een synergie tussen tekst en beeld.
Deze samenwerkingen tussen Man Ray en Éluard versmolten poëzie en beeldende kunst, waardoor lezers een complete artistieke ervaring kregen. De tekeningen van Man Ray gaven een extra visuele dimensie aan de gedichten van Éluard en verrijkten hun emotionele en esthetische impact.
De belangrijkste werken van Man Ray
"Le Violon d'Ingres" (1924): Deze foto toont een naakte vrouw met op haar rug getekende vioolklankgaten, waardoor een gedurfde tegenstelling ontstaat tussen het vrouwelijk lichaam en het muziekinstrument.
"The Prayer" (1930): Deze foto toont een afbeelding met dubbele belichting van een hand die een klein religieus beeldje vasthoudt, waardoor een mysterieuze en spirituele sfeer ontstaat.
"Indestructible Object" (1923): Dit beeld, bestaande uit een met spijkers bezaaid ijzer, vertegenwoordigt een ironische kritiek op traditionele gebruiksvoorwerpen en onderzoekt het artistieke potentieel van alledaagse voorwerpen.
"Gift" (1921): Dit is een sculptuur die bestaat uit een ijzer bedekt met spijkers. Dit werk is een prominent voorbeeld van het gebruik van gevonden voorwerpen die tot kunst zijn omgevormd.
"The Tears" (1932): Deze foto toont een afbeelding van een oog met getrokken tranen, die een intense en raadselachtige emotie uitdrukken.
"Rayography" (1922-1926): Dit is een serie foto's gemaakt zonder camera, waarbij objecten direct op lichtgevoelig papier worden geplaatst, waardoor abstracte en experimentele composities ontstaan.
Belangrijkste publicaties
"The Delicious Fields" (1922): Dit is een dichtbundel van Man Ray, inclusief surrealistische gedichten vergezeld van zijn eigen illustraties.
"Photographs by Man Ray: 1920-1934" (1934): Dit boek presenteert een selectie foto's van Man Ray gemaakt tussen 1920 en 1934. Het toont zijn talent en zijn innovatieve benadering van fotografie.
"Man Ray: Self-Portrait" (1963): Dit is de autobiografie van Man Ray, waarin hij zijn ervaringen, zijn ontmoetingen met andere kunstenaars en zijn evolutie als surrealistische kunstenaar deelt.
"Man Ray: Women" (1989): Dit boek belicht Man Ray's werk met vrouwen als primair onderwerp. Hij presenteert zijn portretten van vrouwen, zijn naakten en zijn experimenten met het vrouwelijk lichaam.
"Man Ray: African Art" (1993): Deze publicatie onderzoekt de invloed van Afrikaanse kunst op het werk van Man Ray. In zijn foto's en sculpturen belicht hij elementen van de Afrikaanse esthetiek.
Prijzen en onderscheidingen
Prix de l'Académie des Beaux-Arts: In 1957 ontving Man Ray de prestigieuze Prix de l'Académie des Beaux-Arts voor zijn buitengewone bijdrage aan de kunst.
Chevalier de la Légion d'honneur: In 1975 werd hij benoemd tot Chevalier de la Légion d'honneur, een Franse ere-onderscheiding die uitmuntende bijdragen op verschillende gebieden erkent, waaronder die van kunst.
Eredoctoraat: In 1977 kende de Universiteit van Luik in België hem een eredoctoraat toe als erkenning voor zijn belangrijke bijdrage aan kunst en fotografie.
Tentoonstellingen en retrospectieven: Gedurende zijn hele carrière en na zijn dood werden er vele tentoonstellingen en retrospectieven georganiseerd om het werk van Man Ray te vieren in musea en galerijen over de hele wereld.
Belangrijkste tentoonstellingen
Internationale tentoonstelling van surrealisme (1938): Deze grote tentoonstelling in Parijs toonde de surrealistische werken van Man Ray en andere kunstenaars van de surrealistische beweging, die zijn kenmerkende esthetische en innovatieve benadering van kunst benadrukten.
Tentoonstelling "Man Ray: Photographs" (1961): Deze tentoonstelling werd gehouden in het Museum of Modern Art in New York, met een uitgebreid retrospectief van de foto's van Man Ray. Het belichtte zijn pioniersrol op het gebied van experimentele en surrealistische fotografie.
Tentoonstelling "Man Ray: Objects of My Affection" (1983): Deze tentoonstelling in het Centre Pompidou in Parijs verkende het multidisciplinaire werk van Man Ray en belichtte zijn foto's, sculpturen, schilderijen en collages. Ze liet het publiek de diversiteit van haar artistieke talent ontdekken.
Retrospectieve "Man Ray" (1998-1999): Deze reizende retrospectieve is gepresenteerd in verschillende musea over de hele wereld, waaronder het National Museum of Modern Art in Parijs, het Museum of Modern Art in New York en de National Gallery of Art in Washington DC Het bood de gelegenheid om de hele carrière van Man Ray opnieuw te bekijken en zijn blijvende invloed in de kunstgeschiedenis te benadrukken.
Man Ray's invloeden in de hedendaagse cultuur
Film: Man Ray's technieken en esthetiek blijven veel filmmakers inspireren. Zo heeft regisseur Tim Burton in zijn films vaak verwezen naar het universum van Man Ray, waarbij hij surrealistische elementen en soortgelijke visuele composities gebruikte. Woody Allen's "Midnight in Paris" bevat ook Man Ray als een personage, wat zijn blijvende invloed in de filmindustrie weerspiegelt.
Reclame: de foto's van Man Ray hebben veel hedendaagse reclamecampagnes beïnvloed. Zijn kenmerkende stijl, artistieke enscenering en manipulatie van licht hebben merken geïnspireerd om indrukwekkende en creatieve beelden te creëren. Verwijzingen naar haar werk zijn te vinden in advertenties voor modemerken, parfums en andere producten.
Hedendaagse kunst: Veel hedendaagse kunstenaars blijven inspiratie halen uit het werk van Man Ray. Zijn artistieke experimenten, zijn gedurfde visie en zijn innovatieve aanpak hebben nieuwe perspectieven geopend voor de volgende generaties. Kunstenaars als Cindy Sherman, Yasumasa Morimura en Laurie Simmons zijn beïnvloed door haar ideeën en door vergelijkbare thema's als identiteit, enscenering en transformatie te onderzoeken.
Mode: Man Ray's invloed is ook voelbaar in de hedendaagse mode-industrie. Haar avant-gardistische modefotografie blijft fotografen en modeontwerpers inspireren, waarbij ze de grenzen van creativiteit verlegt en een surrealistische esthetiek geeft aan modeshoots en editorials.
Man Ray-citaten
"Ik fotografeer wat ik niet wil schilderen, en ik schilder wat ik niet kan fotograferen." Dit citaat weerspiegelt het verschil tussen Man Ray's benadering van fotografie en schilderkunst, en benadrukt zijn aparte artistieke visie.
"Fotografie kan een spiegel zijn en ook een venster." Man Ray herkent hier het vermogen van fotografie om de werkelijkheid weer te geven en tegelijkertijd een nieuw perspectief op de wereld te bieden.
"Ik fotografeer de dingen die ik niet wil schilderen, en ik schilder de dingen die ik niet kan fotograferen." Deze zin benadrukt Man Ray's verlangen om verschillende vormen van artistieke expressie te verkennen en de grenzen van creatie te verleggen.
"Verbeelding is geen vaardigheid, het is een gave." Man Ray onderstreept hier het belang van verbeeldingskracht in het creatieve proces, en beschouwt het eerder als een aangeboren gave dan als een aangeleerde vaardigheid.
"Creatie is een individuele reis naar het onbekende." Dit citaat drukt de overtuiging van Man Ray uit dat de scheppingsdaad een persoonlijke en unieke verkenning is, die naar onbekende gebieden leidt.
10 ongerijmde dingen om te weten over Man Ray
Een samenwerking met Marcel Duchamp: Man Ray en Marcel Duchamp waren goede vrienden en werkten samen aan tal van projecten, met name in de dadabeweging en het surrealisme.
Zijn rayogrammen: Man Ray staat bekend om het uitvinden van een techniek genaamd "rayogram". Het gaat om het maken van afbeeldingen door objecten rechtstreeks op lichtgevoelig papier te plaatsen en ze vervolgens aan licht bloot te stellen.
Modefotograaf: Man Ray werkte als modefotograaf en hielp de creaties van de grote couturiers van zijn tijd onder de aandacht te brengen. Zijn modefotografie heeft een enorme invloed gehad op de esthetiek van de mode-industrie.
Multidisciplinair kunstenaar: Man Ray beperkte zich niet tot één artistiek medium. Hij verkende schilderkunst, fotografie, beeldhouwkunst, poëzie en zelfs film, waarbij hij zijn multidisciplinaire benadering van creatie liet zien.
Een satraap van het College of 'Pataphysics: In 1963 werd Man Ray een satraap, dat wil zeggen erelid, van het College of 'Pataphysics, een artistieke en literaire instelling.
- Het mysterie van het fotografische object: Man Ray heeft een reeks raadselachtige objecten gecreëerd die "fotografische objecten" of "fotografische ready-mades" worden genoemd. Het waren alledaagse voorwerpen die hij van hun gebruikelijke functie afleidde om ze om te vormen tot fotografische kunstwerken.
- Het gebruik van de solarisatietechniek: Man Ray ontwikkelde de solarisatietechniek in de fotografie, ook wel bekend als het "Sabattier"-effect. Dit is een proces waarbij het beeld tijdens de ontwikkeling gedeeltelijk of volledig aan licht wordt blootgesteld, waardoor contrasteffecten en visuele inversie ontstaan.
- Een passie voor het schaakbord: Man Ray was gepassioneerd door het schaakspel. Hij was een fervent gamer en creëerde zelfs artistieke schaakborden en schaakstukken, waarbij hij surrealistische motieven in hun ontwerp verwerkte.
- Prachtige lijken: Man Ray nam actief deel aan het spel van prachtige lijken, een techniek van collectieve creatie die door de surrealisten werd gebruikt. Het spel bestond uit het maken van gedichten of tekeningen door het gevouwen papier tussen verschillende deelnemers door te geven, waarbij elk een onderdeel toevoegde zonder de voorgaande elementen te kennen.
- De experimentele film "Emak-Bakia": In 1926 maakte Man Ray een experimentele korte film genaamd "Emak-Bakia". Deze film staat bekend om zijn innovatieve benadering van montage en verhalen vertellen, waarbij verrassende visuele effecten en unieke cameratechnieken worden gebruikt om een raadselachtige filmische ervaring te creëren.
Jean Dubreil