Paul Klee, Ad Parnassum, 1932. Olieverf op doek, 100×128 cm. Kunstmuseum, Berna.
Basisbegrippen van abstracte kunst
Om de lezer een ‘wanneer’ en ‘waar’ te geven: het abstractionisme, een avant-garde kunstbeweging, werd in het begin van de 20e eeuw in Duitsland geboren en verspreidde zich naar verschillende regio’s van het land die behoorlijk ver van elkaar lagen, waar het kreeg verschillende visuele en conceptuele variaties. In essentie verwijst abstracte kunst naar alle artistieke productie waarvan de kern draait om het creëren van werken die realiteiten verkennen die bevrijd zijn van eerdere artistieke tradities, waarbij kleuren en vormen de nieuwe focus worden van een verhaal, klaar om de emoties, ideeën en ervaringen van de kunstenaar tot uitdrukking te brengen. . Het is belangrijk om te specificeren dat er twee manieren zijn om abstract te zijn: gedeeltelijk en volledig. In het eerste geval verwijzen we naar werken die nog steeds identificeerbare onderwerpen presenteren, maar deze zijn vereenvoudigd, vervormd, op onrealistische manieren weergegeven of uit hun gebruikelijke context verwijderd. Met betrekking tot volledige abstractie verwijst het daarentegen naar creaties die de representatie van contexten overstijgen, met als doel inspiratie te putten uit de werkelijke visuele realiteit. In beide gevallen is het doel het doel en de betekenis van kunst uit te dagen, deze mogelijk te bevrijden van haar relatie met de omringende wereld, en de grenzen te verleggen van wat als artistieke productie kan worden opgevat. Dit daagt bijgevolg de meer traditionele esthetische canons uit om de kunst bij de hand te nemen en haar naar meer open en experimentele modi te leiden. Deze zijn vooral effectief wanneer men filosofische principes en ideologieën tot uitdrukking wil brengen, ideeën die soms te complex en ongrijpbaar zijn om binnen figuurlijke onderwerpen te worden beperkt. De kijker wordt ook betrokken bij dit 'spel', en hun rol krijgt een nieuw belang: die van het interpreteren van wat ze zien, zowel op hun eigen manier als door het te vergelijken met het perspectief van de kunstenaar. Nu we de historische en artistieke context waarin we opereren kort hebben verduidelijkt, kunnen we beginnen met onze top 10, die, in chronologische volgorde van de datum van de getoonde schilderijen, kan worden beschouwd als een voortzetting van het bovengenoemde verhaal, dat in staat is om waarin de verschillende evoluties van de beweging in kwestie worden gepresenteerd.
Vasilij Vasil'evič Kandinskij, zonder titel (eerste abstracte aquarel), 1910. 49,6x64,8 cm. Centro Georges Pompidou, Parijs.
Top 10
1.Wassily Kandinsky, zonder titel (eerste abstracte aquarel) (1910)
Waarom beginnen met Kandinsky? Ik heb ervoor gekozen om Untitled op nummer één op mijn lijst te zetten, omdat critici het als het begin van de abstracte kunst beschouwen. In deze aquarel elimineerde de Russische schilder elke verwijzing naar de zichtbare wereld en creëerde een synthese tussen muziek en schilderkunst om geheel nieuwe beelden te genereren die verwijzen naar emoties en stemmingen. Dit wordt bereikt door zorgvuldig gekozen kleuren, lijnen, punten en vlekken, die op een uiterst harmonieuze manier zijn georganiseerd. Het is vermeldenswaard dat vóór Kandinsky het kubisme en het impressionisme de grenzen van het visuele begrip hadden verlegd, zoals te zien is in de werken van Braque, Picasso en de latere waterlelies van Monet. In hun werken bleef echter nog steeds enige verwijzing naar de echte visuele wereld bestaan, terwijl Kandinsky in Untitled bewust besloot alle verwijzingen naar de tastbare werkelijkheid te elimineren, door alleen lijnen, vlekken en markeringen te schilderen die bedoeld waren om zichzelf te vertegenwoordigen. De aquarel wordt gedomineerd door bruine, gele en oranje vlekken, sommige dichter dan andere, en vormen een cluster dat lijkt op sterrenbeelden. Het ritme van deze elementen, gecombineerd met het harmonieuze kleurgebruik en de relatie tussen de merken, geeft een gevoel van compositie.
Joan Miró, De jager (Catalaans landschap), juli 1923 - winter 1924. Olieverf op doek, 64,8 x 100,3 cm. Moma, New York. @ssteph888
2.Joan Miró, De jager (Catalaans landschap) (1923-24)
De tweede positie in mijn ranglijst, in chronologische volgorde van uitvoering, gaat naar Joan Miró met zijn schilderij The Hunter (Catalaans landschap). Dit kunstwerk is een voorbeeld van het bovengenoemde concept van gedeeltelijke abstracte kunst. Ik kan dit vol vertrouwen zeggen omdat het meesterwerk bij zorgvuldige observatie de afbeelding onthult van een kenmerkend landschap met mens- en dierfiguren, verwijzend naar een specifieke periode in het leven van de kunstenaar toen hij op de boerderij van zijn familie in Montroig (Catalonië) woonde. Waarom de kijker meenemen naar deze plek in Spanje? Het schilderij zou inderdaad kunnen spreken over het thuisland van de meester, met als doel een bepaalde neiging tot Catalaans nationalisme te benadrukken, duidelijk zichtbaar in de toespeling op de traditionele dans van de regio, expliciet uitgedrukt door het woord ‘sard’, samen met de aanwezigheid van de Catalaanse vlag. zoals de Spaanse en Franse vlaggen. Afgezien van dergelijke interpretaties is het zeker dat het werk de kunstenaar zelf vertegenwoordigt, zoals in andere gevallen afgebeeld in de gedaante van een jager. Ik verwijs naar de gestileerde figuur met een driehoekig hoofd, gelegen aan de linkerkant van het doek, met een vers gedood konijn en een nog rokend geweer in de hand. Alles wat beschreven wordt kan echter ook geïnterpreteerd worden binnen het domein van het droomachtige, aangezien het surrealistische meesterwerk een product is van automatisme, het gebruik van het onderbewustzijn, dat bevorderlijk is voor het weergeven van nieuwe vormen en interpretaties van de werkelijkheid.
Piet Mondriaan, Compositie met rood, geel en blauw, 1930. Olieverf op doek, 45 cm x 45 cm. Kunsthaus Zürich
3. Piet Mondriaan, Compositie met rood, geel en blauw (1930)
Laten we terugkeren naar de volledige abstractie met Piet Mondriaan en zijn beroemde Compositie met rood, geel en blauw, een werk gemaakt in het interbellum, tijdens het hoogtepunt van de carrière van de kunstenaar. Gezien de omstandigheden voelde hij zich rustiger en kon hij zich wijden aan zijn artistiek onderzoek, gericht op het doel van de neoplastische synthese. Ik doel op het proces van formele vereenvoudiging, gericht op het bereiken van een specifiek verlangen naar spirituele zuivering, gevoeld door de schilder, die, mede beïnvloed door theosofische studies, geleidelijk de figuratie verliet. Dit wordt gerealiseerd in het bovengenoemde werk, gekenmerkt door de aanwezigheid van dikke zwarte lijnen die elkaar kruisen om rechthoekige en vierkante velden te creëren, waarvan sommige rood, geel en blauw gekleurd zijn. De keuze van de primaire kleuren is bedoeld om het formele en chromatische evenwicht te reproduceren en weerspiegelt de spirituele zoektocht van de kunstenaar, geleid door universeel evenwicht. In dit geval wordt het evenwicht gevonden in de afwezigheid van een compositorisch geometrisch centrum, wat impliceert dat het meesterwerk potentieel verder zou kunnen reiken dan het beschilderde doek.
Paul Klee, Ad Parnassum, 1932. Olieverf op doek, 100×128 cm. Kunstmuseum, Berna.
4.Paul Klee, Ad Parnassum (1932)
We worden geconfronteerd met een ander voorbeeld van gedeeltelijke abstractie, namelijk Ad Parnassum, een meesterwerk op doek dat Klee maakte geïnspireerd op zijn verblijf in Italië zes jaar eerder. Gedurende die tijd werd hij getroffen door de mozaïeken van Ravenna, die hij opnieuw interpreteerde met behulp van een nieuwe neo-divisionistische techniek. Deze techniek wordt gekenmerkt door kenmerkende pointillistische penseelstreken, waardoor een dichte chromatische textuur ontstaat waarbij kleuren een uniek, helder licht uitstralen dat doet denken aan vroegchristelijke kunst. Wat het kleurenpalet betreft, domineren tinten blauwgroen en geeloranje, waardoor de hele compositie dynamiek krijgt. De uniforme schittering wordt doorbroken door de aanwezigheid van lijnen die het silhouet vormen van een piramidevormige heuvel, begeleid door een hoge zon aan de hemel. Ten slotte sluiten we deze beschrijving af met de verhelderende woorden van de kunstenaar zelf: "Het onderwerp was de wereld, ook al was het niet deze zichtbare wereld." Ondanks deze woorden verliest wat we waarnemen niet geheel het contact met de realiteit die we kennen; in plaats daarvan roept het het op in de vorm van herinneringen en fragmenten, overgebracht door een complexe harmonie van kleuren die de muzikale melodieën onthullen waarmee de meester, een ervaren violist, goed bekend was.
Links: Ben Nicholson OM, 1934 (reliëf), 1934. Olieverf op mahonie, 718 × 965 × 32 mm. Taat. @ jay.parmar
5.Ben Nicholson OM, 1934 (reliëf), 1934
Om het meesterwerk van Nicholson te begrijpen, moeten we rekening houden met de historische context waarin de kunstenaar zijn kijk op kunst ontwikkelde. Tijdens het turbulente interbellum, toen kunstenaars zich tot abstractie wendden op zoek naar een verloren onschuld en zuiverheid in de mensheid, begon Nicholson te experimenteren met verschillende manieren om de ruimte weer te geven. Hij streefde deze doelen na door het creëren van reliëfwerken, waarbij gebieden met verschillende diepten de ruimte definieerden, soms alleen gekleurd in wit of grijs, in zuivere tinten. Een typisch voorbeeld van dit monochromatische en gelaagde schilderij is 1934 (relief), een meesterwerk dat inspiratie haalt uit de invloed van Mondriaan, net als Miró en Calder. Om dit werk te creëren sneed Nicholson een cirkel en een vierkant uit een houten paneel, verwijzend naar het idee van afwezigheid en gewichtige aanwezigheid in tijden van conflict. Het gebruik van geometrische vormen, dimensionale gelaagdheid en een monochromatisch palet dragen allemaal bij aan het verwijderen van emoties.
Rechts: Mark Rothko, Wit midden (geel, roze en lavendel op roos), 1950. 205,8 cm x 141 cm. De koninklijke familie van Qatar.
6.Mark Rothko, White Center (geel, roze en lavendel op roos) (1950)
In 1950 begon Rothko het canvas in horizontale kleurbanden te verdelen, en in dit jaar ontstond White Center (geel, roze en lavendel op roos). Het meesterwerk presenteert een frontale compositie waarin grote kleurbanden lijken te zweven en samensmelten met het kleurveld waarop ze zijn geplaatst. In essentie maakt White Center deel uit van Rothko's kenmerkende pluriforme stijl, waarin verschillende blokken complementaire kleuren elkaar overlappen op een groot doek. Het werk beschrijft het met de toevoeging van kleur en begint met een gele horizontale rechthoek, gaat verder met een horizontale zwarte streep en een witte rechthoekige band, die in de onderste helft culmineert in lavendeltinten. De helderheid van het hele stuk wordt bereikt door herhaalde lagen van dunne verfsluiers, waaruit in de bovenste lagen enige onderschildering naar voren komt. Wat is geanalyseerd, zou, zeker met variaties, kunnen worden toegepast op veel van het werk van de kunstenaar uit deze periode. Hij was op zoek naar subtiele variaties in proporties en kleur, waarbij hij meerdere emoties en sferen suggereerde met als doel de kijker te omhullen.
Jackson Pollock, Convergentie, 1952. Olieverf op doek, 237 cm x 390 cm. Buffalo AKG-kunstmuseum, Buffalo. @Jackson_pollock
7.Jackson Pollock, Convergentie (1952)
Het canvas is bedekt met verwarde vlekken en de aanwezigheid van zwarte cirkelvormige lijnen lijkt uniform over de hele drager, terwijl in andere delen sporen van rood, geel, blauw en wit zichtbaar zijn. Ik doel op het kunstwerk dat de zevende positie inneemt, Convergence, dat aanvankelijk door critici als weinig indrukwekkend werd beoordeeld, maar later buitengewoon bekend werd. De aanvankelijke scepsis van kunsthistorici was waarschijnlijk te wijten aan het feit dat het werk, aanvankelijk in zwart-wit, een heroverweging vertegenwoordigde van de kunstenaar, die later extra kleuren toevoegde. De verlossing van Convergence kwam niet alleen tot stand door latere herbeoordelingen, maar ook door de erkenning van Harold Rosenberg, een kunstcriticus die het identificeerde als het hoogste voorbeeld van abstract expressionisme en action-painting. Met deze termen bedoel ik eenvoudigweg de artistieke praktijk die de schilder heeft ontwikkeld, waarbij hij tijdens de creatie van zijn werken vrijelijk zijn meest instinctieve gebaren liet stromen en deze met onmiskenbare energie in doeken vertaalde.
Helen Frankenthaler, Bergen en zee, 1952. Olie en houtskool op doek, 220 cm x 297,8 cm. National Gallery of Art, Washington, DC @ helenfrankenthalerfoundation
8.Helen Frankenthaler, Bergen en zee (1952)
Laten we het over de techniek hebben: Bergen en Zee zijn ontstaan door het ruwe canvas zonder primer op de vloer te leggen en er olie en verf op terpentijnbasis op te gieten. Ik verwijs naar de persoonlijke schilderpraktijk van Frankenthaler, bekend als kleuring, die zij in dit specifieke geval voor het eerst toepaste. Het resultaat zijn velden met transparante kleuren die lijken te zweven, maar feitelijk verankerd zijn door de textuur van het canvas, waardoor vlakheid en stabiliteit ontstaat. In deze context zijn de kleuren niet willekeurig geplaatst, maar dienen ze om een natuurlijke omgeving op te roepen, telkens uniek en anders. Net als Convergence, Mountains and Sea, werd het eerste werk dat Frankenthaler professioneel tentoonstelde aanvankelijk bekritiseerd, maar later begrepen, tot het punt dat The New York Times er deze delicate en feestelijke beschrijving aan wijdde: ‘Mountains and Sea’ is ‘een licht en doorschijnende evocatie van heuvels, rotsen en water."
Robert Motherwell: Elegie aan de Spaanse Republiek nr. 57, 1957-1961. Houtskool en olieverf op doek, 213,36 cm x 277,18 cm. Collectie SFMOMA.
9.Robert Motherwell: Elegie aan de Spaanse Republiek nr. 110 (1971)
Het meesterwerk in kwestie komt, zoals gedeeltelijk uit de titel blijkt, voort uit de herinneringen die de Spaanse Burgeroorlog in de geest van de schilder heeft achtergelaten toen hij nog maar eenentwintig jaar oud was. De impact van deze rampzalige gebeurtenis was zo groot dat Motherwell het onderwerp niet alleen opnieuw bekeek in Elegy to the Spanish Republic nr. 110, maar ook in een serie van meer dan 200 schilderijen gewijd aan dit thema. Op dezelfde manier kunnen we ons Picasso's beroemde Guernica uit 1937 herinneren, die opnieuw verwijst naar de episode van de Spaanse Burgeroorlog. In het geval van de auteur van Elegie aan de Spaanse Republiek nr. 110 wordt het conflict in kwestie echter een manier om te zinspelen op alle vormen van onrecht, tot het punt dat hij de bovengenoemde serie opvatte als een herdenking van menselijk lijden, een sentiment uitgedrukt in de vorm van abstracte en poëtische symbolen die dood en leven contrasteren. Deze benadering van het abstract expressionisme erft enkele elementen uit de taal van het Franse symbolisme, met name die van Stéphane Mallarmé, een dichter die ervoor pleitte om het emotionele effect van gebeurtenissen of ideeën weer te geven in plaats van de gebeurtenissen of ideeën zelf. Ten slotte wordt de bovengenoemde tegenstelling tussen leven en dood concreet op het doek weergegeven door de nevenschikking van zwart en wit, evenals het contrast tussen ovale en rechthoekige vormen.
Gerhard Richter, Abstraktes Bild, gesigneerd, gedateerd 1987, genummerd 636. @theartbystander
10.Gerhard Richter, Abstract beeld (809-1) (1994)
Richters meesterwerk, bekend als een van de duurste schilderijen uit zijn top tien, maakt deel uit van een serie van vier werken en is het resultaat van een ingewikkeld, repetitief en waarschijnlijk vervelend creatief proces, waarvan het canvas zelf getuigt, zoals het vertoont tekenen van tijdelijke onderbrekingen in het werk. Niettemin nam Abstraktes Bild, eenmaal voltooid, de vorm aan van strepen en verfvlekken die met een rakel naar de rand van het canvas werden gesleept en verrijkt met de toevoeging van andere kleuren die op een vergelijkbare manier werden aangebracht. Het proces van het aanbrengen van de verf, dat snel, willekeurig en repetitief is, houdt in feite in dat kleurlagen elkaar opvolgen totdat de kunstenaar het schilderij voltooid acht. Dit zet aan tot nadenken over hoe, door het over elkaar heen leggen van verschillende lagen, de methoden om het werk te creëren slechts oppervlakkig herkenbaar zijn, omdat ze in feite verborgen zijn in de onderliggende niveaus. We kunnen Abstraktes Bild echter als volgt omschrijven: een oppervlak van verticale en horizontale lijnen, rijk aan kleur, bedoeld door de kunstenaar om rust en harmonie over te brengen op de kijker.
Olimpia Gaia Martinelli