De kunst van het menselijk lichaam tussen realisme en surrealisme: een historische en artistieke analyse
In de loop van de kunstgeschiedenis heeft het menselijk lichaam verschillende betekenissen en voorstellingen gekregen, die de culturele, sociale en filosofische veranderingen van elk tijdperk weerspiegelen. De opkomst van het realisme in de 19e eeuw en het surrealisme in het begin van de 20e eeuw bieden twee diametraal tegengestelde, maar toch diepgaande, visies op de manier waarop kunst het menselijk lichaam interpreteert. Deze visies bewegen zich tussen de tastbare werkelijkheid, de wereld van dromen en die van het onderbewustzijn.
Het realisme ontstond als reactie op de romantische en neoklassieke idealen die de kunstscene van die tijd domineerden. Kunstenaars als Gustave Courbet en Honoré Daumier richtten zich op het alledaagse leven en beeldden de arbeidersklasse vaak af in reële, en niet geïdealiseerde, omgevingen. Hun aanpak was direct en vaak rauw, met als doel maatschappelijke problemen en onrecht aan de kaak te stellen door een eerlijke en ongepolijste weergave van de werkelijkheid.
In Daumiers Rue Transnonain van 15 april 1834 wordt bijvoorbeeld het menselijk lichaam in zijn grootste kwetsbaarheid getoond. Het beeld van een ongewapende burger en zijn kind, gedood tijdens een overheidsingrijpen, brengt een krachtige politieke en sociale boodschap over, die de wreedheid en vervreemding van het individu aanklaagt.
In schril contrast met de harde realiteit van het realisme ontstond het surrealisme als een stroming die de diepten van het onderbewustzijn verkende, waarbij dromen en droomachtige visioenen de belangrijkste hulpmiddelen waren voor artistieke creatie. Beïnvloed door psychoanalytische theorieën, met name die van Freud, brachten surrealistische kunstenaars als Salvador Dalí en Max Ernst een revolutie teweeg in de weergave van het menselijk lichaam. Ze transformeerden het lichaam in een vergaarbak van onderdrukte verlangens, angsten en obsessies.
Technieken als automatisme en automatisch schrift stelden kunstenaars in staat om het rationele denken te omzeilen en vorm te geven aan beelden die vaak de logica en de conventionele perceptie tartten. In werken als De barbaren van Ernst wordt het menselijk lichaam vervormd en versmolten met natuurlijke en dierlijke elementen. Dit weerspiegelt een vreemde en soms verontrustende versmelting tussen het innerlijk en de buitenwereld.
Het contrast tussen realisme en surrealisme in de weergave van het menselijk lichaam illustreert een fundamentele breuk in de artistieke benadering van de werkelijkheid en dromen. Terwijl het realisme zich richt op een getrouwe en vaak sobere weergave van de fysieke wereld, onderzoekt het surrealisme de donkerste uithoeken van de menselijke ziel en onthult een innerlijke wereld die normaal gesproken verborgen blijft.
Deze breuk weerspiegelt niet alleen de culturele en filosofische spanningen van die tijd, maar opent ook de deur voor een nieuw begrip van kunst als middel tot representatie, maar ook als middel tot verkenning en persoonlijke transformatie. In het surrealisme is het lichaam niet langer alleen een fysieke aangelegenheid, maar wordt het een symbool van innerlijke strijd en identiteit, in een wereld waarin de grenzen tussen echt en onecht voortdurend in twijfel worden getrokken.
Concluderend kunnen we stellen dat de tegenstelling tussen realisme en surrealisme in de interpretatie van het menselijk lichaam niet alleen de filosofische en culturele verschillen tussen de twee stromingen benadrukt, maar ook ons begrip van de dynamiek tussen de externe en interne menselijke realiteit verrijkt. Om deze dialoog tussen de uiterlijke en innerlijke wereld verder te illustreren, worden vijf werken van ArtMajeur-kunstenaars gepresenteerd. Deze werken, die balanceren tussen realisme en surrealisme, bieden een concrete weergave van hoe kunst de complexe realiteit van het menselijk leven kan verkennen en manifesteren, door deze twee verschillende, maar onderling verbonden artistieke werelden visueel naast elkaar te plaatsen.
Vrouw met bloemen (2024) Schilderij van Anastasiia Goreva
Tranen van pioenrozen (2024) Schilderij van Vasyl Luchkiv
Beide werken, Vrouw met bloemen van Anastasiia Goreva en Tranen van pioenrozen van Vasyl Luchkiv, illustreren de hierboven besproken principes van het realisme en surrealisme.
In "Vrouw met bloemen" is de figuur van de bloemenverkoopster diep geworteld in de alledaagse realiteit. Met geconcentreerde blik bewerkt de vrouw bloemen, het centrale element van haar beroep. Het tafereel straalt realisme uit dankzij de minutieuze details: de textuur van de houten achtergrond, de nauwkeurige weergave van de bloemen en de handen van de vrouw en haar eenvoudige, functionele kleding. De kunstenaar gebruikt een levendig kleurenpalet voor de bloemen, die scherp afsteken tegen de neutrale achtergrond en de sobere tinten van de outfit. Ze weerspiegelen de tastbare en vaak harde realiteit van het dagelijkse werk. Dit werk legt een moment uit het leven vast en benadrukt de waardigheid van handarbeid en de interactie tussen mens en natuur door middel van bloemen.
Larmes de Pivoines daarentegen dompelt zich onder in een dromerige en surrealistische sfeer. Het beeld van de vrouw, met haar ogen gesloten en badend in pioenroosblaadjes, roept een gevoel van vrede en versmelting op tussen mens en natuur. Haar haar is verweven met de bloemen en creëert zo een visuele link die de harmonie tussen mens en natuur symboliseert. Het gebruik van pastelkleuren en de zachte vormen dragen bij aan een dromerige sfeer. Hier vermengt de fysieke realiteit zich met abstractie en symboliek, wat een weerspiegeling is van surrealistische theorieën over het verkennen van het onderbewustzijn en dromen als dragers van emotionele en psychologische waarheid.
Kapper (2023) Schilderij van Awe Haiwe
“Blooming” (2025) Schilderij van Victoria
“Hairdresser” legt een alledaags moment vast – een kapper die het haar van een klant stylet – maar doet dat met een artistieke interpretatie die realisme en moderniteit combineert. De aandacht voor detail is duidelijk zichtbaar: van de geconcentreerde blik van de kapper, die bescheiden gekleed is en een masker draagt, tot de haarproducten die zorgvuldig op de achtergrond zijn gerangschikt. Het gebruik van felle en enigszins overdreven kleuren, zoals het dieproze van de muren en het helderblauw van de mantel, geeft het tafereel echter een levendigheid die afwijkt van de puur traditionele realistische stijl. Dit gedurfde kleurgebruik zorgt voor energie en moderniteit en weerspiegelt wellicht de dynamische en creatieve sfeer die kenmerkend is voor een moderne schoonheidssalon.
Victoria's "Blooming" is daarentegen een surrealistisch en poëtisch portret waarin mens en natuur op een etherische manier samensmelten. De vrouw, afgebeeld met een grote pioenroos die haar gezicht bedekt, straalt mysterie en een diepe verbondenheid met de natuurlijke wereld uit. De techniek combineert realistische elementen – zoals gedetailleerde huidtextuur en bloemblaadjes – met een surrealistische benadering die het kapsel voorstelt als een gigantische bloem. De zachte kleuren en subtiele kleurovergangen van wit, lichtblauw en lichtgeel creëren een dromerige sfeer, die wordt versterkt door de wazige grijze achtergrond. In dit werk worden thema's als identiteit en natuur onderzocht. Er wordt gespeeld met het contrast tussen de vaste menselijke vorm en de vluchtige en tere aard van de bloem. Daarmee wordt gereflecteerd op schoonheid en vergankelijkheid.
Beide werken behandelen het thema schoonheid en transformatie door middel van haarverzorging, maar op radicaal verschillende manieren. "Hairdresser" viert de alledaagse en tastbare realiteit van een creatief beroep, terwijl "Blooming" een meer metaforisch en surrealistisch universum verkent, waarin kappers een symbool wordt van de fusie en verstrengeling tussen het menselijke en het natuurlijke. Terwijl Awe Haiwe felle kleuren gebruikt om een verder alledaags tafereel op te vrolijken, geeft Victoria de voorkeur aan zachte tinten om de vloeiende en delicate verhouding tussen het menselijke en het bloemige te benadrukken.
The Washermen (2018) Schilderij van Nicolas Maureau
Hoteldouche, schilderij van Ichthyocentaur door Christopher Walker
"Les Lavandiers" van Nicolas Maureau is een werk dat een historisch beroep belicht dat traditioneel met vrouwen wordt geassocieerd, maar dat vanuit een mannelijk perspectief wordt geherinterpreteerd. De kunstenaar laat zich inspireren door wasserijarbeiders uit de 19e eeuw, een terugkerende figuur in de schilderkunst uit deze periode, geïllustreerd door het werk van Jean-François Millet. Op dit schilderij beeldt Maureau twee mannen af die bezig zijn met het wassen van kleding – een alledaags tafereel met een eigentijds tintje. Het realisme van de onderwerpen en hun activiteit komt tot uiting in de gedetailleerde weergave van hun spieren en houdingen, maar ook in de bijzondere aandacht die wordt besteed aan de textuur van de stoffen. Hoewel het schilderij een alledaagse taak uitbeeldt, wekt het de indruk van kracht en arbeid. De nadruk ligt op de zware arbeid door de aanwezigheid van water, dat bijna symbool staat voor reiniging en inspanning.
Daarentegen duikt Christopher Walker's "Hotel Shower, Ichthyocentaur" in de wereld van mythologie en verbeelding. Dit werk toont een ichthyocentaur – een mythisch wezen dat half mens, half paard, half vis is – in de alledaagse setting van een hotel. Water speelt een centrale rol, maar wordt op een speelse en surrealistische manier gepresenteerd: het mythische personage worstelt met een hoteldouche, wat een humoristische en ironische scène oplevert waarin water niet alleen als een natuurlijk element wordt gebruikt, maar ook als een moderne technologische uitdaging. Het levendige kleurenpalet en de toevoeging van fantastische elementen versterken het grillige karakter van het werk. Het onderzoekt thema's als adaptatie en de melancholie van mythische wezens in hedendaagse settings.
Olimpia Gaia Martinelli
