Dit olieverfschilderij van 37x33 inch (een relatief gangbare maat voor die tijd) toont een jonge androgyne man in de gedaante van de beroemde Bacchus . Romeins equivalent van Dionysus , hij is de god van wijn en overdaad, van vleselijk genot en extravagantie . Omgeven door een witte draperie die een glimp van een even sensuele als atletische torso geeft, overhandigt de man ons een glas wijn in zijn linkerhand, en alleen het lint rond zijn toga, in zijn rechterhand gehouden, scheidt ons van zijn volledige en totale naaktheid.
Caravaggio, Bacchus , circa 1593. Galleria degli Uffizi, Florence (Italië).
Om hem heen verwijst een reeks symbolen ons naar zijn fundamentele aard : we zien eerst een kruik wijn met vreemde reflecties (een verborgen zelfportret?), dan een mand met fruit, waarvan sommige beschimmeld lijken (maar waarom?). Ten slotte draagt het personage een prachtige wijnstokkroon op zijn hoofd.
Een unieke historische context
Gehuld in mysterie en allerlei soorten onzekerheid, hebben specialisten moeite om het eens te worden over de oorsprong van dit kunstwerk. Het wordt verondersteld te zijn geschilderd aan het einde van de 16e eeuw (volgens experts tussen 1593 en 1600): het is een jeugdig kunstwerk van Caravaggio (hij was tussen 22 en 29). Hoewel vroeg, vertoont dit lichtgevende schilderij al opmerkelijke technische kwaliteiten.
Volgens specialisten is het gemaakt in opdracht van kardinaal Francesco Maria del Monte , die het schilderij aan Ferdinando I de' Medici (groothertog van Toscane) wilde aanbieden voor een heel speciale gelegenheid: het huwelijk van zijn zoon. De bekende herkomst van het kunstwerk getuigt van zijn aanwezigheid in de prestigieuze Medici-collectie: deze arrogante jonge Bacchus was slechts een paar jaar na zijn geboorte al een ster .
Entourage van Alessandro Allori, Ferdinando I de' Medici, 1588. Galleria degli Uffizi, Florence (Italië).
Na de dood van de laatste erfgename (1743), werd de illustere Medici-collectie nagelaten aan de stad Florence , die voor de gelegenheid een speciaal museum creëerde: het Uffizi-museum , nu wereldberoemd om zijn rijke galerijen. Vergeten in de voorraadkamers, werd deze jonge Bacchus pas in de 20e eeuw herontdekt door twee bijzonder hardnekkige experts. Het kunstwerk werd in erbarmelijke staat achtergelaten: het werd gevonden op de vloer van een donkere en vochtige berging. Het is bekrast en volledig vergeeld, maar de studies zijn formeel: het is absoluut een Caravaggio .
Tegenwoordig is dit goddelijke portret een van de beroemdste schilderijen van de Italiaanse meester. Het is de tweede bekende afbeelding van Bacchus door de kunstenaar, want er is nog een andere - The Young Sick Bacchus - te zien in de Borghese Gallery in Rome.
Caravaggio, Jonge zieke Bacchus, 1593-1594. Galleria Borghese, Rome (Italië).
Waarom is het een meesterwerk?
Afgezien van zijn onschatbare technische en esthetische kwaliteiten voor zijn tijd, brengt dit kunstwerk twee belangrijke elementen samen , zowel voor Caravaggio als voor de kunstgeschiedenis in het algemeen:
Een stilleven
Caravaggio, Bacchus (details). Galleria degli Uffizi, Florence (Italië).
Caravaggio was een van de voorlopers van het genre. Destijds bestonden er al stillevens zoals we ze vandaag de dag voorstellen, met name dankzij het fundamentele werk van Fede Galizia (een vrouw, ja !), maar ze waren zo zeldzaam dat ze niet echt geïnteresseerd waren in mecenassen en verzamelaars, die liever meer traditionele formaten: mythologische taferelen of burgerlijke portretten. Hier is een echte onbeschaamdheid van de kunstenaar, die door deze esthetische toevoeging een nieuw licht werpt op deze stilistische oefening die binnenkort legio zal worden onder kunstenaars over de hele wereld.
Fede Galizia, Perziken in een glazen kom met kweeperen en een sprinkhaan, 1610.
Een potentieel verborgen zelfportret
Voor veel kunsthistorici zit een zelfportret van de kunstenaar verborgen in de weerspiegeling van de wijnkaraf op de voorgrond van het kunstwerk. Het is moeilijk te zien met het blote oog: opeenvolgende restauraties hebben het niet gespaard. Röntgenanalyse laat echter zien dat er een silhouet is in deze vreemde reflectie.
Caravaggio, Bacchus (details). Galleria degli Uffizi, Florence (Italië).
Verborgen zelfportretten zijn een uitkomst voor de kunstgeschiedenis: in navolging van Jan van Eycks Arnolfini-portret (1434) en voorafgaand aan Las Meninas (1656) van Diego Velasquez , is dit schilderij een van de meesterwerken die erkend worden vanwege de oorspronkelijke durf van hun auteur. Voor de opkomst van de moderne kunst waren zelfportretten (zeer) zeldzaam: geen enkele opdrachtgever wenste een kunstenaarsportret te kopen, en deze schildersoefeningen flirtten gevaarlijk met egocentrisme , in een klimaat dat woest was met religieuze dogma's. We waren toen nog verre van een #Selfie-generatie , en als je geïnteresseerd bent in het onderwerp, lees dan gerust ons artikel over de 8 meest beroemde zelfportretten in de kunstgeschiedenis .
Zorg voor details
Laten we ons nu concentreren op het allegorische karakter van het kunstwerk. Zoals we hierboven vermeldden, is het geen directe en ondubbelzinnige voorstelling van de god Bacchus, maar eerder een jonge man met zijn karakteristieke trekken. Maar hoe kunnen we het verschil bepalen? Hoe komt men tot deze conclusie?
Caravaggio, Bacchus (details). Galleria degli Uffizi, Florence (Italië).
Hier heeft de kunstenaar ons verschillende details gegeven die suggereren dat hij niet de god zelf is. Blijf ons volgen, het is fascinerend! We kunnen nu al zien dat onder de witte draperie die een deel van de jongeman en de bank bedekt, een ander patroon is: het is een doffe, versleten stof met een blauwe lijn. Het lijdt geen twijfel dat dit een hedendaags ornament is , dat geen plaats heeft in een mythologische voorstelling die authentiek moet zijn.
Dan zal een zorgvuldige lezing van het kunstwerk je doen opvallen dat de handen van de estheet vuil zijn, zijn nagels donker, alsof ze aards zijn. Dit detail is een klassiek symbool van boereniconografie, wanneer schilders de proletarische oorsprong van een protagonist willen benadrukken. Geen god bewerkt het land, zelfs niet de god van de wijnstok. In dezelfde geest getuigen de variaties van kleuren op het gezicht en de handen van dit zogenaamd goddelijke karakter van zijn ware aard: de goden zijn niet onderworpen aan roodheid, deze huidzwakheden zijn voorbehouden aan mensen. Caravaggio had een hekel aan idealisering, zelfs als hij godheden moest schilderen.
Caravaggio, Bacchus (details). Galleria degli Uffizi, Florence (Italië).
Een allegorie van het leven
Ten slotte, en dit is zeker de belangrijkste informatie die van dit schilderij moet worden onthouden: het onderstreept (op subtiele wijze opnieuw) het verstrijken van de tijd en het verdwijnen van sensuele genoegens .
Sommige vruchten worden pijnlijk in een staat van gevorderde rijpheid gehouden: we zien een bruine appel op de voorgrond, een granaatappel die ernaast barst, dan nog een appel, deze keer door wormen opgegeten, evenals verschillende rode bladeren, symbolen van de achteruitgang van de seizoenen en de levenscyclus .
Caravaggio, Bacchus (details). Galleria degli Uffizi, Florence (Italië).
Deze vermoeide vruchten roepen gemakkelijk de klassieke mantra van de ijdelheden op: "Memento Mori" , onthoud dat je zult sterven . Caravaggio schilderde onsmakelijk fruit niet voor het simpele genoegen om een canvas te bederven dat weelderig versierd had kunnen zijn met kleurrijk en sappig fruit: hij wilde ons laten mediteren over het verstrijken van de tijd, over de nietigheid van ons leven in het licht van de onontkoombare aftelling van het leven .
Volgens de kunstcriticus Alfred Moir moeten we een discrete moraal waarnemen, "want als de jongen triomfeert in de pracht van zijn jeugd, zal het net zo snel verdwijnen als de bubbels in de karaf waar we zojuist de wijn hebben ingeschonken." De kunstenaar nodigt ons uit om van onze jeugd te genieten voordat alles verdwijnt .
Caravaggio, Heilige Hiëronymus Schrijven , circa 1605. Galleria Borghese, Rome (Italië).
Subtiel maar zeker biedt Caravaggio ons een, dan twee, dan drie manieren om een enkel kunstwerk te lezen gedurende zijn hele carrière. Soms spreken deze analyses elkaar tegen, soms vullen ze elkaar aan, maar het is altijd boeiend. Petje af voor de artiest!
Ontdek hier onze Artwork Selectie geïnspireerd door Caravaggio .
Bastien Alleaume (Crapsule Project)