Gérard Capron, Harlequin , 2020. Acryl op linnen doek, 65 x 54 cm.
Harlequin: waar komt zijn iconografie vandaan?
In 1888-90 schilderde Paul Cézanne de harlekijn , in 1901 maakte Pablo Picasso de nadenkende harlekijn en in 1919 vereeuwigde Juan Gris de harlekijn met gitaar . Dit zijn slechts enkele van de meest bekende interpretaties van een onderwerp, dat tussen de negentiende en twintigste eeuw op grote schaal is uitgebuit door artistiek onderzoek. Maar heb je je ooit afgevraagd over de redenen achter de populariteit van dit personage? Bovendien, waar komt zijn iconografie vandaan? De antwoorden liggen zowel in het carnavalsfeest als in de "Commedia dell'Arte", tradities die tussen de zestiende en zeventiende eeuw elkaar ontmoetten en vermengden. In feite heeft Harlequin, die voor het eerst deel uitmaakte van het repertoire van de vaste typen van de "Commedia dell'Arte", later ook invloed gehad op de maskers van het carnaval.
Gabriel Baptiste, Carnavalsnacht , 2009. Olieverf op linnen doek, 81 x 65 cm.
De historische verwevenheid: carnaval en "Commedia dell'Arte"
Het carnaval, een populair feest over de hele wereld, vindt zijn meest verre oorsprong in de vieringen van de Griekse Dionysia en de Romeinse Saturnalia, ook al herinnert het in zijn moderne vorm meer aan de middeleeuwse gebeurtenissen waarbij, ter ere van de vrij verkeer van geesten, mensen moesten hun lichaam "lenen", zich verschuilend achter maskers. Het oudste gedocumenteerde carnaval, zelfs meer vergelijkbaar met de moderne versies, is dat van 1094, dat plaatsvond in Venetië, in een sfeer van openbaar amusement gekenmerkt door spot en maskers. Net vanuit deze laatste stad verspreidde de bovengenoemde traditie zich over heel Italië en onderscheidde zich in elke regio door typische kenmerken en eigenaardigheden. Vanaf de tweede helft van de zestiende eeuw ondergingen de maskers van het carnaval echter een sterke besmetting en verwelkomden ze de nieuwe karakters van de "Commedia dell'Arte". Dit laatste theatergenre, geboren in Italië in het midden van de zestiende eeuw, verspreid over Europa en bleef in zwang tot het midden van de achttiende eeuw, heeft een middeleeuwse oorsprong, die teruggaat tot de tijd dat narren en acrobaten het publiek vermaakten tijdens festiviteiten en carnaval. In feite waren het juist deze narren die tegen de zestiende eeuw van deze voorstellingen een echt beroep maakten en professionals werden die werden verwelkomd in de nieuwe betaalde theaters. De theatrale voorstellingen van de "Commedia dell'Arte" onderscheidden zich door de bijzonderheid dat ze geen script volgden, maar schetsen of scenario's, die de richtlijnen volgden van elk personage, dat gebruik maakte van zijn repertoire van frases en geïmproviseerde uitspraken. Ten slotte was een ander kenmerk het gebruik van maskers, die aan de oorsprong lagen van de vaste typen van elk gezelschap, met hun eigen repertoire van acties en houdingen, gericht op het vergemakkelijken van het begrip van theatrale voorstellingen en de herkenning van het personage. Deze maskers hadden ook een onuitwisbare invloed op die van het carnaval, dat als een soort feest perfect verwant was aan het ontvangen van de hoofdrolspelers en typische "Commedia dell'Arte"-grappen.
Serg Louki, Harlequin , 2020. Aquarel op papier, 30 x 40 cm.
Harlequin: iconografie en karakter
Officieel is Harlequin een masker van de "Commedia dell'Arte", daterend uit de 16e eeuw en afkomstig uit Lombardije (Italië), meer bepaald in de stad Bergamo. In werkelijkheid is de geschiedenis van dit personage echter veel breder, gevarieerd, dubbelzinnig, dissonant en controversieel, aangezien het waarschijnlijk ook voorkwam in de Griekse en Latijnse cultuur, in middeleeuwse Noordse fabels en in de traditie van Frankrijk in de V eeuw. Bovendien bracht het feit dat Harlequin vaak werd geïnterpreteerd als een figuur van duivelse oorsprong, die opereerde in de legendes van bijna alle Europese staten, zijn oorsprong onverbiddelijk in gevaar. Daarom was het pas na de introductie van dit masker in de "Commedia dell'Arte" dat het definitief werd geassocieerd met de Italiaanse cultuur en het symbool werd van de sluwe, dwaze, stelende, liegende en bedriegende dienaar, in eeuwigdurend conflict met zijn meester en voortdurend bezig met het verkrijgen van het geld dat nodig is om zijn onverzadigbare honger te stillen. Wat de iconografie betreft, werd het gezicht van Harlekijn, oorspronkelijk vergelijkbaar met de snuit van een dier, een monster of een kwaadaardig wezen, traditioneel verborgen door een zwart masker en een gevorkte witte muts, waarvan de vorm bedoeld is om te verwijzen naar zijn oude duivelse hoorns. In plaats daarvan werd de veelkleurige panty, waarschijnlijk verkregen uit de lapjes van de kleding van zijn familie of als cadeau gekregen van vrienden ter gelegenheid van het carnaval, gedragen om het dwaze publiek aan te trekken en te misleiden. Een ander kenmerk van het personage was zijn stok, die werd gebruikt om zijn rivalen te bedreigen en aan te vallen, om zoveel mogelijk voedsel te grijpen. Met het verstrijken van de tijd werden deze kenmerken echter verfijnd: de originele gepatchte panty's werden vervangen door een veelkleurige jurk met het karakteristieke en verfijnde ruitpatroon en de originele demonische kenmerken van het zwarte masker werden verfijnd.
Xavier Froissart, Grote rode harlekijn , 1994. Olieverf op doek, 130 x 97 cm.
Harlekijn: hedendaagse iconografie
Net als de grote meesters uit het verleden die hierboven zijn genoemd, hebben ook de kunstenaars van Artmajeur in Harlequin een fascinerend onderwerp gevonden, dat onderzocht moet worden in zijn vele iconografische en karaktereigenschappen, perfect interpreteerbaar met originaliteit, nieuwe contexten doorkruist en altijd onbewerkte en boeiende gezichtspunten . Een voorbeeld hiervan zijn de schilderijen van de kunstenaars van Artmajeur, Makovka, Henri Eisenberg en Livia Alessandrini.
Makovka, Columbine en Harlequi n , 2013. Schilderij, 92 x 73 cm.
Makovka: Columbine en Harlequin
Makovka's schilderij illustreert mooi een van de meest spraakmakende liefdesverhalen van de "Commedia dell'Arte", namelijk die tussen Harlequin en Columbine. Deze levendige, mooie, sluwe, vol verve en nogal een leugenaar, heeft alle kenmerken om indruk te maken op de bedriegende bediende, die in feite vaak wordt bezield door een zeer sterke jaloezie jegens haar. Het kunstwerk van Makovka, waarin Harlekijn zijn geliefde met passie en bezitslust vastgrijpt, lijkt dan ook volledig in lijn te zijn met het verhaal van de "Commedia dell'Arte", ook al heeft deze een aanzienlijke restyling ondergaan. In feite zijn de kleding, kapsels en hoofddeksels van de personages gemaakt met een sterk hedendaags tintje, om een liefdesverhaal te maken dat eeuwenlang actueel en eeuwig duurt.
Henri Eisenberg, Harlekijn op de luchtbel, of de hoogte van lichtheid , 2015. acryl op linnen doek, 46 x 33 cm.
Henri Eisenberg: Harlekijn op de bel, of de hoogte van lichtheid
In Eisenbers surrealistische schilderij bevindt Harlequin, een sluwe en bedrieglijke dienaar, zich in een nieuwe context en voert hij acties uit die totaal buiten zijn karakter liggen, dat wil zeggen, zwevend op een zeepbel die in de lucht hangt. Het bovengenoemde, zijn gezicht niet langer verborgen door het masker, gaat de nieuwe uitdaging aan met een spottende grijns, een voorbeeld van zijn vermogen om zich aan te passen en te overleven, altijd vergezeld van een ironische en vriendelijke houding die zijn karakter onderscheidde.
Livia Alessandrini, De weg , 2010. Schilderij, 70 x 70 cm.
Livia Alessandrini: De weg
In het vernieuwende en surrealistische schilderij van Livia Alessandrini verlaat Harlequin voor altijd de context van de carnavaleske spot en neemt een houding aan die niet goed bij zijn karakter past, zoals die van rust, meditatie en schijnbare reflectie, vergezeld van het volbrengen van een gebaar dat eigenlijk onmogelijk. In feite houdt de dienaar een weg in zijn armen, terwijl de contouren van de bomen dicht bij zijn gigantische gezicht uitkomen en herinneren aan de grijze lijnen die de kleuren van zijn geometrische jurk bepalen. Zo'n dromerige en surrealistische sfeer straalt een grote sereniteit uit en vervangt zeker de speelsheid die de "Commedia dell'Arte" onderscheidt.
Olimpia Gaia Martinelli
