Sinds dit schilderij in 2010 deel uitmaakte van de collecties van het prestigieuze Musée d'Orsay in Parijs, is het een van de meest opmerkelijke voorbeelden van macabere romantiek geworden. Liefhebbers van Gothic en Dark Fantasy strijden om een kans om het te bewonderen.
Maar waarom is dit schilderij zo fascinerend?
William Bouguereau, Dante en Virgil, 1850. Musée d'Orsay, Parijs.
Op dit monumentale doek zien we een naakte man die zijn scherpe tanden en zijn gespierde kaak in de nek van een ander plant, verwrongen van pijn onder de kracht van zijn beul. Op de achtergrond van de scène denken twee personages na over deze strijd . Een grimmig lijk ligt op de grond rechts van deze verbazingwekkende woordenwisseling, terwijl een gevleugelde duivel glimlacht terwijl hij naar het afschuwelijke schouwspel kijkt .
1. Een beetje achtergrond: wie zijn Dante en Virgil?
Dante en Virgil zijn twee personages die echt hebben bestaan, maar die elkaar in het echte leven nooit hebben gekruist, omdat ze meer dan 13 eeuwen van elkaar gescheiden zijn. Het kunstwerk is een allegorie uit het verhaal van de Goddelijke Komedie . Dit gedicht, geschreven door Dante Alighieri in het begin van de 14e eeuw (tussen 1303 en 1321), wordt beschouwd als een meesterwerk van de westerse literatuur. Het beschrijft een reis naar de grenzen van de drie bovenaardse rijken die de Hel , het Vagevuur en het Paradijs zijn . Elk van deze fasen bevat 33 canto's en een inleidend canto brengt het totaal van het stuk op 100 canto's .
Agnolo Bronzino (toegeschreven aan), Allegorisch portret van Dante, ca. 1530. National Gallery of Art Washington.
Om niet in details te treden over dit immense literaire werk, volgt hier een korte samenvatting:
Dante, die zichzelf in het verhaal speelt, maakt zich schuldig aan een zonde van lust en belandt in de hel. Daar ontmoet hij de ziel van de dichter Vergilius , een beroemde schrijver die echt bestond tijdens de Romeinse Republiek, rond 50 voor Christus. Virgil biedt aan om hem door de hel en het vagevuur te vergezellen, zodat hij het paradijs kan bereiken en de vele obstakels en angstaanjagende wezens kan vermijden die op zijn pad zullen glippen.
De twee metgezellen kruisen samen de 9 cirkels van de hel, elk gewijd aan een bepaalde zonde. Tijdens deze duistere reis zullen Dante en Virgil min of meer beroemde hoofdrolspelers ontdekken - soms echt, soms fictief.
Eugène Delacroix, De bark van Dante, 1822. Musée du Louvre, Parijs.
Bijvoorbeeld, in het voorgeborchte van de hel naar het vagevuur ontmoeten de twee vrienden elkaar achtereenvolgens:
Personages uit de Griekse mythologie : Achilles, Ariadne, de harpijen, de centaur Nessos, Orpheus, Ulysses, Jupiter, Medusa, de Minotaurus...
Beroemde Griekse wiskundigen en filosofen in hun tijd : Thales, Socrates, Plato, Hippocrates, Aristoteles...
Politieke persoonlijkheden en koningen uit verschillende delen van de wereld : Attila de Hun, Karel de Grote, Julius Caesar, Cleopatra, Hendrik III van Engeland, Hannibal...
Echte personages, beroemd om hun nieuwsgierige en vaak duistere levenstrajecten , zoals Paolo Malatesta en Francesca Da Rimini , twee geliefden die niet samen konden leven (Francesca was getrouwd met Paolo's vreselijke broer, die hen allebei vermoordde toen hij achter hun geheim kwam romantiek), of Ugolin, een tirannieke leider die werd gestraft en opgesloten in een toren met zijn kinderen, en wiens legende zegt dat hij ze moest opeten om te overleven.
Veel bijbelse karakters : Abel, Abraham, Adam en Eva, Isaac, Jacob, Juda, Moses...
Of protagonisten van de Keltische mythologie (Lancelot of the Lake, Guinevere), of islamitische theologie (Mohammed).
Ary Scheffer, Dante en Virgil Ontmoeting met de schaduwen van Francesca da Rimini en Paolo, 1851. Musée du Louvre.
Ten slotte neemt Dante in zijn verhaal veel hedendaagse beroemdheden, Italiaanse politici en geestelijken op. Deze toevoegingen stellen hem in staat om discreet af te rekenen met de Florentijnse politieke wereld, waardoor zijn werk een immense cross-over wordt waarin protagonisten uit verschillende tijdperken, regio's en religies floreren.
Laten we nu terugkeren naar het schilderij van Bouguereau: op de achtergrond, links, zijn de twee verbijsterde en bezorgde contemplaties Dante en Virgil , tijdens hun reis door een van de 9 cirkels van de hel. De twee mannen waar ze naar kijken zijn de verdoemden , die zielen die veroordeeld zijn tot de straffen van de hel voor het leven. In de mythe die door Dante is gecreëerd, zijn deze verdoemden gevangenen van een treurig lot: dag en nacht moeten ze vechten, gewelddadig, in een universum vol slangen, scherpe rotsen en een veelvoud van ander lijden.
De canto's van Dante Alighieri zijn zo gedetailleerd dat ze door de eeuwen heen vele kunstenaars hebben geïnspireerd, die allemaal probeerden de vreemde scènes van dit boeiende epos te illustreren. Botticelli , Auguste Rodin , Hippolyte Flandrin , Gustave Doré of de illustere Eugène Delacroix hebben hun penseel en talenten in dienst gesteld van deze christelijke mythe.
Auguste Rodin, The Kiss (Paolo Malatesta en Francesca Da Rimini), 1882. Musée Rodin, Parijs.
2. Waarom zo'n bepaald thema kiezen?
William Bouguereau is een academicus . Zijn kunstwerken werden goedgekeurd door de artistieke gemeenschap en zijn atelier werd overspoeld met burgerlijke en koninklijke opdrachten. Tijdens zijn carrière maakte de Franse kunstenaar voornamelijk portretten en levensscènes van weinig belang.
Toen hij dit stuk bedacht, was Bouguereau echter pas 25 jaar oud: hij moest een stempel drukken , en daarvoor was niets beter dan een gewaagd onderwerp. In die tijd was de enige manier om beroemd te worden een kritische succesfactor te behalen op de Salon Officiel (de enige echte jaarlijkse tentoonstelling waar Franse kunstenaars hun werk konden tonen): hij moest voorzichtig zijn met zijn voorstellen .
Pietro Antonio Martini, de officiële salon van 1787 . Parijs, Bibliothèque Nationale.
In dit schilderij beknibbelt de schilder niet op effecten en kunstgrepen, ook al betekent dit dat de compositie waanzinnig dramatisch moet worden. Hoewel het spierstelsel van deze twee bruten vervormd is en niet overeenkomt met een anatomische realiteit, is de weergave van vlees en haar opvallend waar. Bouguereau werd meerdere keren geweigerd op de Salon. Maar nu is het tijd voor wraak : de kritische ontvangst van dit werk was fenomenaal. De schilder werd de ster van de Salon en kreeg al snel de Heilige Graal voor een 19e-eeuwse kunstenaar: een overvloed aan koninklijke en burgerlijke opdrachten.
3. Bouguereau: een gepolijste kunstenaar, slachtoffer van de moderniteit
Tijdens zijn leven werd William Bouguereau zeer geprezen door het artistieke establishment en rijke verzamelaars. Zijn atelier draaide op volle toeren, en de meester klaagde zelfs dat hij geen tijd meer had om naar het toilet te gaan zonder geld te verliezen.
William Bouguereau, Gelijkheid voor de dood , 1848. Musée d'Orsay, Parijs.
Toch is deze kunstenaar vandaag de dag veel minder beroemd over de hele wereld dan zijn tijdgenoten Claude Monet , Paul Cézanne , Auguste Renoir of Edgar Degas .
De reden voor zo'n onbalans?
Het is de opkomst van de moderniteit , belichaamd door het impressionisme , die het pure en harde academisme verdedigd door William Bouguereau , Alexandre Cabanel of de gebroeders Flandrin snel achterhaald zal maken.
Alexandre Cabanel, Gevallen engel, 1847. Musée Fabre, Montpellier (Frankrijk).
Wist je dat?
De impressionisten hadden een hekel aan Bouguereau, die voor hen de illustratie was van academisch succes en artistiek gemak. Voor Émile Zola , een groot verdediger van de moderne zaak, is Bouguereau "het toppunt van de gevlekte, glanzende elegantie" . Paul Cézanne ging zelfs zo ver om deze verschrikkelijke woorden uit te spreken: " Nu, fuck Bouguereau!" . Allen verwijten hem dat hij te glad, te honingachtig of te zoet is. Ze beschuldigen hem ervan ver verwijderd te zijn van de realiteit van de wereld, van deelname aan deze artistieke maskerade die de opkomst van een echte moderniteit vertraagt.
William Bouguereau, The Oreads, 1902. Musée d'Orsay, Parijs.
Het duurde meer dan een eeuw voordat de enorme en veelvoudige schilderijen van Bouguereau werden herontdekt. In 1980 liet een retrospectief in het Petit Palais, gevolgd door de publicatie van een catalogue raisonné in de jaren 2000, het publiek genieten van vele meesterwerken die ten onrechte waren vergeten door de botsing van de moderniteit.
Kitsch is dood, leve kitsch!
Bastien Alleaume (Crapsule Project)