De verhoging van het kruis (1610-1611) door Pieter Paul Rubens

Pieter Paul Rubens, Zelfportret , 1638 - 1639. Olio su tavola, 109,5×85 cm. Wenen: Kunsthistorisches Museum.

Wie was Pieter Paul Rubens?

Pieter Paul Rubens was een Vlaamse kunstenaar die leefde van 1577 tot 1640. Hij was een van de meest invloedrijke barokschilders van zijn tijd en zijn werken staan bekend om hun dramatische en dynamische composities, levendige kleuren en bekwame omgang met licht en schaduw. Rubens stond ook bekend om zijn vermogen om complexe allegorische en mythologische onderwerpen met grote helderheid en detail weer te geven. Naast zijn werk als schilder was Rubens ook diplomaat en geleerde en had hij een grote invloed op de kunst en cultuur van zijn tijd.

Pieter Paul Rubens, Zelfportret met zijn vrouw Isabella Brant, 1609-1610. Olieverf op doek, 174×143 cm. München: Alte Pinakothek.

Wat zijn 5 stilistische kenmerken van Peter Paul Rubens?

1. Dramatisch gebruik van licht en schaduw: Rubens stond bekend om zijn vermogen om dramatische lichteffecten in zijn schilderijen te creëren. Hij gebruikte vaak sterke contrasten van licht en schaduw om een gevoel van diepte en driedimensionaliteit in zijn figuren te creëren.
2. Rijk en levendig kleurenpalet: Rubens' schilderijen worden gekenmerkt door hun rijke en levendige kleuren. Hij gebruikte vaak gedurfde primaire kleuren en sterke contrasten om dynamische en visueel opvallende composities te creëren.
3. Vloeiende en energieke penseelvoering: Rubens' penseelvoering was vaak los en expressief, met brede, vegende streken die een gevoel van beweging en energie uitstraalden. Hij stond bekend om zijn vermogen om de dynamische kwaliteiten van de menselijke vorm in beweging vast te leggen.
4. Nadruk op de menselijke vorm: Rubens was een meester van de menselijke vorm en zijn schilderijen bevatten vaak zeer realistische en anatomisch nauwkeurige afbeeldingen van het menselijk lichaam. Hij was vooral bedreven in het vastleggen van de spieren en bewegingen van zijn onderwerpen.
5. Barokke theatraliteit: Rubens' schilderijen hebben vaak een theatrale kwaliteit, met zeer dramatische en emotioneel geladen scènes. Hij stond bekend om zijn vermogen om een gevoel van grootsheid en spektakel te creëren in zijn composities, vaak met meer dan levensgrote figuren en dramatische gebaren.

Pieter Paul Rubens, De Medusa , ca. 1618. Olieverf op paneel, 68×119 cm. Wenen: Kunsthistorisches.

Barokke stijl

De barokke stijl ontstond in Europa in het begin van de 17e eeuw en duurde tot het midden van de 18e eeuw. Het wordt gekenmerkt door een sierlijke, dramatische en grandioze esthetiek die bedoeld was om sterke emoties bij de kijker op te roepen.

Enkele belangrijke kenmerken van de barokke stijl zijn:

1. Versiering: Barokke kunst is zeer gedecoreerd met uitgebreide, ingewikkelde details, zoals sierlijke patronen, ingewikkeld snijwerk en extravagante versieringen.
2. Dramatische verlichting: Barokkunstenaars gebruikten vaak clair-obscur, of dramatische contrasten van licht en schaduw, om een gevoel van diepte en drama in hun werken te creëren.
3. Dynamische composities: Barokkunstenaars creëerden composities vol beweging en energie, vaak met wervelende, draaiende vormen en overdreven poses.
4. Emotie: Barokke kunst was bedoeld om sterke emoties bij de kijker op te wekken, vaak door het gebruik van intense gezichtsuitdrukkingen, dramatische gebaren en levendige kleuren.
5. Grootsheid: Barokke kunst werd vaak gemaakt in opdracht van rijke en machtige beschermheren, en als zodanig had het vaak grootse, monumentale ontwerpen en een indrukwekkende schaal.
6. Religieuze thema's: barokke kunst was nauw verbonden met de katholieke kerk en veel van de beroemdste barokke werken verbeelden religieuze taferelen of figuren.

Pieter Paul Rubens, Gevolgen van oorlog , 1637-1638. Olieverf op doek, 206×345 cm. Florence: Galerij van de Palatijn.

Barokke dynamiek

Barokke dynamiek verwijst naar de karakteristieke energie en beweging die te vinden is in de kunst en architectuur van de barokperiode, die zich uitstrekte van het einde van de 16e eeuw tot het midden van de 18e eeuw. Deze periode staat bekend om zijn sierlijke en dramatische stijl, gekenmerkt door uitgebreide details, dramatische verlichting en een gevoel van theatraliteit. Barokke kunst heeft vaak dynamische, kronkelende vormen en overdreven gebaren, die een gevoel van beweging en actie overbrengen. Deze dynamiek moest krachtige emoties bij de kijker oproepen en een gevoel van grootsheid en dramatiek creëren. Barokke architectuur kenmerkte zich ook door dynamische vormen en dramatische verlichting, met sierlijke versieringen en vloeiende rondingen. Over het algemeen werd de barokperiode gekenmerkt door een gevoel van energie en beweging, uitgedrukt in zowel de kunst als de architectuur.

Pieter Paul Rubens, De tuin van de liefde , 1630-1631.

Barok en religie

Religie speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de barokstijl, vooral in de katholieke landen van Europa. De barokperiode werd gekenmerkt door een sterke nadruk op de katholieke contrareformatie, die de katholieke invloed probeerde te bevestigen als reactie op de protestantse reformatie. De katholieke kerk gebruikte de barokke stijl om haar kracht en autoriteit over te brengen, door uitgebreide, sierlijke ruimtes te creëren die bedoeld waren om ontzag en vroomheid bij de gelovigen op te wekken.

Barokke kunst verbeeldde vaak religieuze thema's en verhalen, met dramatische, emotionele scènes die bedoeld waren om toewijding en vroomheid te inspireren. Deze werken hadden vaak een gevoel van theatraliteit, met overdreven gebaren en dynamische composities die ontworpen waren om de aandacht van de kijker te trekken en een krachtige emotionele reactie op te roepen.

De barokke architectuur was eveneens gericht op religie, met grootse kerken en paleizen die waren ontworpen om de rijkdom en macht van de kerk en haar heersers over te brengen. Deze structuren hadden vaak uitgebreide decoraties, met sierlijke altaarstukken, fresco's en sculpturen die de ruimtes vulden. Het gebruik van licht en schaduw was ook een belangrijk aspect van de barokke architectuur, met dramatische lichteffecten die ontworpen waren om een gevoel van ontzag en mysterie te creëren.

Over het algemeen was religie een drijvende kracht achter de ontwikkeling van de barokstijl, waarbij de katholieke kerk kunst en architectuur gebruikte om haar kracht over te brengen en de gelovigen tot toewijding te inspireren.

Pieter Paul Rubens, Verkrachting van de Leucippiden , 1615-1618. Olieverf op doek, 224×211 cm. München: Alte Pinakothek.

Rubens en Italiaanse kunstinvloed

Italiaanse kunst had een grote invloed op de stijl van Peter Paul Rubens. Rubens, een Vlaamse barokschilder, werd sterk beïnvloed door Italiaanse renaissancekunst, met name de werken van Michelangelo, Titiaan en Caravaggio.

Rubens reisde in 1600 naar Italië, waar hij de werken van deze meesters bestudeerde. Hij voelde zich vooral aangetrokken tot het dramatische gebruik van licht en schaduw in de schilderijen van Caravaggio, die hij in zijn eigen werk verwerkte. Rubens bewonderde ook de sensualiteit en rijkdom van de kleuren van Titiaan, die hij navolgde in zijn eigen kleurgebruik.

Bovendien werd Rubens beïnvloed door de klassieke traditie van de Italiaanse kunst, met name de werken van oude Romeinse en Griekse kunstenaars. Hij verwerkte klassieke elementen in zijn schilderijen, zoals het gebruik van heroïsche figuren, dynamische composities en klassieke motieven.

Pieter Paul Rubens, Het oordeel van Parijs , 1636. 144,8 cm × 193,7 cm. Londen: National Gallery.

Picturale onderwerpen

• Mythologie: Rubens voelde zich vooral aangetrokken tot de klassieke mythologie en beeldde vaak scènes uit Griekse en Romeinse legendes af. Deze schilderijen bevatten typisch meer dan levensgrote figuren die zich bezighouden met dramatische en dynamische actie.
• Religie: Rubens was een vrome katholiek en maakte gedurende zijn hele carrière veel religieuze schilderijen. Zijn religieuze werken bevatten vaak zeer emotionele en dramatische scènes, met de nadruk op het lijden en de opoffering van Christus en zijn volgelingen.
• Geschiedenis: Rubens was ook geïnteresseerd in historische gebeurtenissen en schilderde vaak scènes uit de oude en hedendaagse geschiedenis. Deze werken bevatten vaak dramatische vechtscènes of politieke gebeurtenissen en worden gekenmerkt door hun aandacht voor detail en historische nauwkeurigheid.
• Portretten: Rubens was een ervaren portretschilder en maakte veel portretten van de rijke en machtige individuen van zijn tijd. Zijn portretten worden gekenmerkt door hun gedetailleerde en levensechte afbeeldingen van de oppas, evenals hun vermogen om de persoonlijkheid en het karakter van de oppas over te brengen.
• Landschappen: hoewel niet zo gewoon als sommige van zijn andere onderwerpen, heeft Rubens gedurende zijn hele carrière wel een aantal landschapsschilderijen gemaakt. Deze werken hebben vaak weidse vergezichten en weelderig, gedetailleerd gebladerte en worden gekenmerkt door hun aandacht voor detail en gevoel voor naturalisme.

Pieter Paul Rubens, De verhoging van het kruis , 1610-1611. Olieverf op hout, 462 cm x 341 cm. Antwerpen: Onze-Lieve-Vrouwekathedraal.

De verhoging van het kruis (1610-1611)

"De verhoging van het kruis" is een beroemd schilderij gemaakt door Peter Paul Rubens tussen 1610 en 1611. Het schilderij toont het moment waarop Jezus Christus aan het kruis wordt getild, en het is een van de meest gevierde voorbeelden van barokke kunst.

Het schilderij is enorm, meet ongeveer 462 cm x 341 cm, en wordt beschouwd als een meesterwerk van de barokke kunst vanwege de dynamische compositie en het gebruik van dramatische verlichting. De centrale figuur van Christus wordt getoond in een krachtige, dynamische houding, met zijn lichaam verwrongen van de pijn en zijn gezicht dat pijn uitdrukt.

De andere figuren op het schilderij, waaronder de soldaten en de dieven aan weerszijden van Christus, worden ook getoond in dramatische, dynamische poses, met hun spieren gespannen en hun gezichten vertrokken van emotie. Het algehele effect is er een van intens drama en emotionele kracht, aangezien Rubens het moment van het offer van Christus met levendig realisme vastlegt.

"The Elevation of the Cross" is een goed voorbeeld van Rubens' beheersing van de barokke stijl, die wordt gekenmerkt door zijn grootsheid, dynamiek en emotionele intensiteit. Het schilderij blijft een geliefd meesterwerk van barokke kunst en een bewijs van Rubens' vaardigheid als schilder.

De workshop

Dit kunstwerk is niet volledig gemaakt door Peter Paul Rubens, wat bij veel van Rubens' werken wel het geval is. Rubens had het erg druk in de jaren voordat hij naar Antwerpen verhuisde. Hij had veel taken die niet alleen met schilderen te maken hadden. Rubens had de leiding over een werkplaats met een hiërarchie van studenten, assistenten en medewerkers die allemaal samenwerkten om de foto te maken. Rubens zou alle schetsen en plannen hebben gemaakt voor de werken die in zijn atelier worden gemaakt. Rubens begon De Verheffing van het Kruis te maken door olie en een penseel op een klein bord te gebruiken. Deze olieverfschets, ook wel een "modello" genoemd, werd gebruikt als voorbeeldschilderij om de opdrachtgever te laten zien hoe het algemene verhaal en de afbeeldingen eruit zouden zien. De opdrachtgever besteedde bijzondere aandacht aan de iconografische details. De helpers gebruikten de modello ook als leidraad om de eerste stappen van het schilderij op ware grootte te zetten. Rubens' "Verhoging van het kruis" had geen grote veranderingen in het uiterlijk, maar een paar kleine dingen, zoals de plaats van het kruis, werden veranderd. Rubens veranderde de figuur op de rechtervleugel van een wegrennende Niobid in het modello naar een op de grond liggende zoon van Niobe in het Antwerpse drieluik. Door dit cijfer drastisch te verkleinen, kon hij de kunstkenners van zijn tijd laten zien dat hij een meester was in zijn vak. Nadat de helpers de algemene indeling hadden gemaakt, richtte Rubens zijn aandacht op de mensen op het schilderij. Tijdens deze fase tekende Rubens met krijt terwijl levende modellen voor hem stonden in de poses die in het modello waren uitgestippeld. Deze set losse tekeningen, samen met de modello, werd gebruikt om de grote foto af te maken. Nadat de assistenten klaar waren met hun onderdelen, zorgde Rubens ervoor dat elke foto werd bijgewerkt.

De kleinere versie van "The Elevation of the Cross."

De kleinere versie

De titel van een kleinere olieverf op papier van het drieluik is ook "The Elevation of the Cross". Het was eerst 60 x 126,5 cm, maar werd later 70 x 131,5 cm. Deze kleinere foto is een voorbeeld van een gewijzigde versie van bovenstaand drieluik. Ook dit schilderij is van Rubens. Hij voltooide het rond 1638 en gaf het aan Hans Witdoeck om als model te gebruiken. Het kleinere schilderij wijkt af van het origineel, doordat er doorheen de compositie kleuraccenten zijn toegevoegd. De grootste verandering tussen het schilderij uit 1611 en dat uit 1638 is dat het schilderij uit 1638 geen lijsten heeft. Door de pauzes weg te werken, stroomde de scène beter. Er zijn mensen toegevoegd die niet in de eerste versie zaten en er zijn enkele wijzigingen in het landschap aangebracht. Vanwege het formaat denken sommige mensen dat de prent als een apart stuk van Kruisoprichting is gemaakt en als cadeau aan Cornelis van der Geest is gegeven. De foto maakt nu deel uit van de permanente collectie van de Art Gallery of Ontario. Het werd in 1928 gekocht van George Holford.