Soekot, ook wel bekend als het Loofhuttenfeest, is een groot Joods feest dat plaatsvindt in de herfst, onmiddellijk na Jom Kipoer. Het herdenkt de veertig jaar dat de Israëlieten na hun uittocht uit Egypte in tijdelijke hutten, of sukkahs, in de woestijn leefden. Het is ook een landbouwfestival dat dankbaarheid uitdrukt voor de jaarlijkse oogst.
De traditie omvat het bouwen van een soeka waar gezinnen tijdens de vakantie eten, rusten en, in sommige gevallen, slapen. Deze praktijk herinnert niet alleen aan de ontberingen en goddelijke bescherming die voorouders hebben ervaren, maar versterkt ook de gemeenschaps- en familiebanden.
Kunst en illustraties spelen een cruciale rol bij de viering en dienen zowel als leermiddelen als als middel om de vreugde en spiritualiteit van de feestdag uit te drukken. Sukkahs zijn vaak uitvoerig versierd met handgemaakte werken, waaronder tekeningen, schilderijen en andere vormen van kunst, die de culturele en religieuze betekenis van deze feestelijke periode weerspiegelen.
Geschiedenis van de Soekot-kunst
Oudheid en Middeleeuwen
Aanvankelijk kwam de kunst met betrekking tot deze feestdag vooral tot uiting in de architectuur en decoratie van de soeka's zelf, evenals in de rituele voorwerpen die tijdens het festival werden gebruikt, zoals de lulav en de etrog. De vroegste artistieke afbeeldingen in de joodse kunst zijn te vinden in oude synagogemozaïeken, zoals die gevonden in Israël, die scènes van de feestdag of bijbehorende symbolen weergeven.
In de Middeleeuwen begonnen Joodse verluchte manuscripten scènes uit deze gebeurtenis te illustreren, vaak in de marge van religieuze teksten. Deze illustraties gaven niet alleen de liturgische aspecten van het feest weer, maar bevatten ook elementen uit het dagelijks leven, waarbij de gemeenschaps- en familierelevantie van de viering werd benadrukt.
Renaissance in de moderne tijd
Met de komst van de boekdrukkunst werden geïllustreerde gebedenboeken en machzorim (gebedenboeken voor de feestdagen) toegankelijker, en daarmee vermenigvuldigden de afbeeldingen zich. Joodse kunstenaars uit de Renaissance integreerden soms Soekot-scènes in grotere werken die verschillende aspecten van het Joodse leven uitbeeldden.
Hedendaagse periode
In de 20e eeuw kreeg kunst een nieuwe dimensie met kunstenaars als Marc Chagall, die feestelijke elementen in hun werken verwerkten, waarbij ze vaak thema's als ballingschap en terugkeer weerspiegelden. Moderne en hedendaagse kunst beperkt zich niet langer tot schilderen of tekenen, maar strekt zich uit tot kunstinstallaties, fotografie en multimedia, waarbij meer abstracte en conceptuele interpretaties van de vakantie worden onderzocht.
In de hedendaagse wereld zijn gemeenschapskunstprojecten rond Soekot gebruikelijk, waarbij groepen samenkomen om op creatieve manieren soeka's te bouwen en te versieren, vaak met de nadruk op ecologische of sociale thema's, die moderne zorgen weerspiegelen en tegelijkertijd trouw blijven aan de geest van het feest.
Hier zijn enkele opmerkelijke voorbeelden van verluchte manuscripten en vroege gravures die de festiviteiten illustreren:
De Sarajevo Haggadah - Een 14e-eeuws verlucht manuscript met gedetailleerde illustraties van Joodse feestdagen. Hoewel dit manuscript voornamelijk gewijd is aan het Pascha, toont het ook scènes van Joodse vieringen en decoratieve elementen die de gebruiken van die tijd weerspiegelen.
De Darmstadt Haggadah - Dit middeleeuwse manuscript dateert uit de 15e eeuw en bevat illustraties van de gebeurtenis, waaronder afbeeldingen van joden die de lulav en etrog dragen, en anderen die in een soeka eten, wat de traditionele praktijken duidelijk illustreert.
De Mahzor van Worms - Een 13e-eeuws manuscript met illustraties van deze feestdag. Dit gebedenboek voor de Joodse feestdagen bevat miniaturen die de constructie van soeka's en de zegening van de vier soorten tonen.
The Birds' Head Haggadah Missaal - Dit manuscript uit Zuid-Duitsland (circa 1300) bevat unieke illustraties waarbij de menselijke figuren vogelkoppen hebben, een iconografisch kenmerk. Het bevat scènes uit de feestdag van Soekot, die de activiteiten en rituelen uitbeelden die specifiek zijn voor deze periode.
Thema's en symbolen in de kunst van Soekot
De Soeka
Thema : het is een tijdelijke hut gebouwd voor de duur van het festival, het centrale symbool van dit festival. Het herinnert aan de kwetsbare schuilplaatsen waarin de Israëlieten zouden hebben geleefd tijdens hun veertigjarige reis door de woestijn na de uittocht uit Egypte.
Symbolisch : Het vertegenwoordigt de menselijke kwetsbaarheid en afhankelijkheid van God voor bescherming en levensonderhoud. De tijdelijke en vaak precaire structuur ervan onderstreept het idee van geloof in God ondanks onzekerheid en instabiliteit. Het herinnert ons ook aan het belang van nederigheid en dankbaarheid voor de ontvangen zegeningen.
De vier soorten (Arba Minim)
Thema : De vier soorten – etrog (citroen), lulav (palm), hadas (mirte) en arava (wilg) – zijn plantelementen die tijdens de viering worden samengebracht en geschud.
Symbolisch: Elke soort heeft zijn eigen betekenis en samen symboliseren ze de eenheid van de Joodse gemeenschap, waarbij elk zijn unieke kwaliteiten inbrengt om een harmonieus geheel te vormen. Traditioneel vertegenwoordigt elke plant een ander deel van het lichaam of een ander type persoon, wat het idee van diversiteit binnen de eenheid versterkt:
- Etrog : Het hart, de centrale plaats van geloof en heelheid.
- Lulav : De ruggengraat, gerechtigheid en leiderschap.
- Hadas : De ogen, helderheid van zicht en verlichting.
- Arava : Lippen, gebed en expressie.
De oogst
Thema : Deze datum staat ook bekend als het Oogstfeest, gevierd aan het einde van het landbouwseizoen in Israël. Het markeert de tijd waarin fruit en gewassen worden geoogst en opgeslagen voor de winter.
Symbolisch : De oogst symboliseert overvloed en goddelijke voorzienigheid. Het is een tijd om dank te zeggen voor de zegeningen van de natuur en een herinnering aan het belang van het delen van milddadigheid met de minder bedeelden. De vreugde van de oogst weerspiegelt ook geestelijke vreugde en dankbaarheid jegens God voor zijn vrijgevigheid.
Kunstenaars en opmerkelijke werken
- Bernard Picart en de Palmenprocessie onder Portugese Joden
Palmenprocessie onder de Portugese Joden, Bernard Picart (1724)
Dit werk stelt een processie tijdens Soekot voor, typisch voor Portugees-Joodse gemeenschappen. Hoewel de exacte datum van creatie niet wordt gespecificeerd, benadrukt dit soort gravure vaak het belang van de lulav (set palmbladeren) bij rituelen. De processie benadrukt het gemeenschappelijke aspect van het festival, waarbij deelnemers vaak met alle vier de soorten paraderen, wat eenheid en toewijding symboliseert. - David Junès, “Rabbijnen tijdens het feest van Soekot”
Rabbijnen, Soekotfeest, David Junès (1874-1938)
Deze olieverf op doek van David Junès, een kunstenaar actief in het begin van de 20e eeuw, illustreert rabbijnen die Soekot vieren in Tunis. Het werk geeft de sfeer van eerbied en gemeenschap op het feest weer, waarbij de centrale figuren de vier soorten vasthouden. Dit schilderij weerspiegelt mogelijk ook de culturele interactie tussen Joodse tradities en de Noord-Afrikaanse omgeving, en toont de aanpassing van rituelen aan de lokale context. - Paula Gans, ‘In gebed op het Loofhuttenfeest’
Bidden op het Loofhuttenfeest, Paula Gans, 1920
Paula Gans, een Duits-Joodse kunstenaar, biedt in dit werk een intieme scène van gebed in een soeka tijdens Soekot. Zijn werk weerspiegelt vaak het dagelijkse leven van Joodse gemeenschappen in Europa vóór de Tweede Wereldoorlog, en dit schilderij illustreert de vroomheid en spiritualiteit van de vieringen van het Loofhuttenfeest. - Wenskaart met afbeelding van het Loofhuttenfeest
Wenskaart met afbeelding van het Loofhuttenfeest, 1900
Deze wenskaart, daterend van rond 1900, toont het Laubhüttenfest (Soekot in het Duits) en is typerend voor de periode door het gebruik van bloemmotieven en feestelijke taferelen. Het zou zijn gebruikt om groeten te sturen, ter illustratie van scènes uit het gemeenschaps- en gezinsleven in de soeka, waardoor de link tussen traditie en persoonlijke communicatie werd versterkt. - Shalom Kobosjvili, ‘Gebed, feest van Soekot’
Gebed, Soekotfeest, Shalom Kobosjvili, gouache op papier, 1938
Shalom Koboshvili, een Georgische kunstenaar, beeldt in deze gouache op papier een gebedsscène af tijdens de feestdag van Soekot. Zijn werken zijn vaak geworteld in het leven van de Georgisch-Joodse gemeenschap, en dit specifieke stuk toont de vurigheid en toewijding van de beoefenaars, waarbij de rituele en gemeenschappelijke aspecten worden belicht.
De kunst van Soekot in de hedendaagse wereld
Digitale kunst
Yaacov Agam is een Israëlische kunstenaar die bekend staat om zijn kinetische en optische werken. Hoewel zijn werken niet uitsluitend op deze feestdag zijn gericht, kan zijn gebruik van geometrische vormen en levendige kleuren in de context van de feestdag worden geïnterpreteerd als een manier om de thema's vernieuwing en vreugde te visualiseren. Zijn digitale creaties zouden theoretisch animaties kunnen omvatten die de constructie van een soeka of de bewegingen van de lulav en etrog weergeven, waardoor een interactieve dimensie aan de viering wordt toegevoegd.
Fotografie
Frédéric Brenner , een Franse fotograaf, heeft werken gemaakt die de levens van Joodse gemeenschappen over de hele wereld documenteren. Zijn foto's van gezinnen die hun soeka's bouwen of daarin wonen, leggen de culturele nuances van Soekot vast en benadrukken de variaties en constanten van deze praktijk in verschillende culturen.
Kunstinstallaties
Sukkah City , een kunstinstallatieproject dat in 2010 in New York plaatsvond, is een perfect voorbeeld van een hedendaagse interpretatie van de sukkah. Deze internationale wedstrijd nodigde architecten en kunstenaars uit om dit feest opnieuw uit te vinden. De ontwerpen van de finalisten werden tentoongesteld op Union Square en boden het publiek een verkenning van de traditie door middel van moderne prisma's van duurzaam ontwerp, innovatieve materialen en avant-gardistische concepten.
Tentoonstelling en permanente installatie
Het Israel Museum in Jeruzalem organiseert rondom dit evenement vaak tentoonstellingen, waaronder hedendaagse sukkah-installaties van kunstenaars en ontwerpers. Deze tentoonstellingen onderzoeken hoe deze plek, als tijdelijke ruimte, kan worden geïnterpreteerd op een manier die commentaar geeft op actuele sociale, ecologische of politieke onderwerpen.
Jean Dubreil