Abstracte kunst vertegenwoordigt een van de meest fascinerende en gevarieerde domeinen in de geschiedenis van de beeldende kunst, waar conventionele vormen en realistische perspectieven plaats maken voor pure vormen, kleuren en configuraties die rechtstreeks tot de ziel spreken. Het is mogelijk om aan een uitgebreide reis te beginnen, bedoeld om de belangrijkste abstracte stromingen die het artistieke landschap vanaf het begin van de 20e eeuw tot heden hebben gevormd, uitvoerig te verkennen. Dit zal worden geïllustreerd aan de hand van de presentatie van een aantal kunstwerken van de kunstenaars van Artmajeur, die elke niet-figuratieve stijl zullen definiëren, beginnend bij de lyrische abstractie en eindigend bij het minimalisme.
PROMISCUOUS KLEUREN (2023) Schilderij van Stefan Fiedorowicz
Lyrische abstractie
Lyrische abstractie is een kunststroming die in de naoorlogse periode ontstond en persoonlijke expressie verkende door middel van abstracte schilderkunst. Een van de belangrijkste pioniers van deze stijl was Vasily Vasil'evič Kandinsky, die wordt beschouwd als een van de vaders van de abstractie. Kandinsky onderzocht het expressieve potentieel van kleuren en vormen, waarbij hij de lyrische abstractie diepgaand beïnvloedde met zijn nadruk op vrije en persoonlijke expressie. Deze beweging vond vooral vruchtbare grond in Parijs, waar kunstenaars van over de hele wereld hielpen bij het definiëren en ontwikkelen van het concept van lyrische abstractie, in interactie met de lokale en internationale kunstscène.
Lyrische abstractie wordt gekenmerkt door zijn emotionele en intuïtieve benadering van de schilderkunst, met de nadruk op persoonlijke expressie en spontaniteit. Deze stijl kenmerkt zich vaak door vrije en vloeiende penseelvoering en levendig kleurgebruik om een scala aan emoties en stemmingen over te brengen. In tegenstelling tot geometrische abstractie, die zich richt op rigide en berekende vormen, maakt lyrische abstractie meer vloeiende en organische composities mogelijk, wat vaak resulteert in abstracte werken die vormen suggereren in plaats van afbakenen. Deze beweging probeert de emotionele ervaring van de kunstenaar vast te leggen en lijkt vaak op een visuele vorm van poëzie, vandaar de term 'lyrisch'. Het algehele effect is er een van dynamiek en diepgang, waardoor kijkers worden uitgenodigd om op een zeer persoonlijk niveau met het werk te communiceren.
‘Promiscue kleuren’, geschilderd door Artmajeur-kunstenaar Stefan Fiedorowicz, kunnen zich manifesteren in de traditie van lyrische abstractie, omdat de verscheidenheid aan vormen en tekens, met de bedoeling een witte, gestructureerde achtergrond te laten zweven, de opkomst van door de geest gegenereerde herinneringen en ervaringen suggereren. In feite volgt de compositie geen rigide vorm; het zorgt er eerder voor dat de elementen vrij en zonder beperkingen met elkaar kunnen communiceren, net zoals de manier waarop herinneringen en zintuiglijke ervaringen in ons bewustzijn zijn verweven. In alle opzichten geeft de kunstenaar toe dat het werk in kwestie zowel zijn interne emotionele worstelingen als zijn nachtelijke ‘paranoia’ weerspiegelt, om deze te delen met de kijker, die altijd bereid is zich in te leven. 'Promiscue kleuren' verwijst ook naar de filosofie van John Locke, met name het concept van 'Tabula Rasa', dat suggereert dat individuen worden geboren zonder aangeboren mentale inhoud en dat alle kennis voortkomt uit ervaring en zintuiglijke waarneming. Dit laatste aspect verbindt het schilderij verder met de stilistische kenmerken van de lyrische abstractie, waardoor we verder nadenken over de ontwikkeling van de innerlijke wereld van de mens.
EEN NIEUW IDEE VAN MALEVICH'S "RODE VIERKANT" (2024) Schilderij door Tatiana Yasin
Constructivisme en suprematisme
In de eerste twee decennia van de twintigste eeuw ontstonden, te midden van het tumult van het revolutionaire Rusland, twee uiterst innovatieve artistieke stromingen: het constructivisme en het suprematisme. Beiden speelden een fundamentele rol bij het herdefiniëren van de esthetische en filosofische landschappen van de kunst, beïnvloedden een reeks andere stromingen en lieten onuitwisbare sporen na in de moderne kunst. Ondanks dat ze gemeenschappelijke wortels hadden in de fervente Russische avant-gardescene, ontwikkelden deze bewegingen verschillende ideologieën en beeldtalen die hun unieke reacties op de hedendaagse sociaal-politieke omgeving weerspiegelden.
Het constructivisme kreeg vorm na de Russische Revolutie van 1917 en werd opgevat als een kunstvorm die in de behoeften van de nieuwe Sovjetstaat kon voorzien. Met esthetische wortels, deels in het suprematisme, werd het constructivisme ook beïnvloed door Europese stromingen als het kubisme en het futurisme. Het stelde een radicaal idee voor: kunst zou niet uitsluitend voor esthetische contemplatie moeten bestaan, maar zou een actieve rol moeten spelen in het dagelijks leven en de socialistische wederopbouw. De beweging werd gekenmerkt door een utilitaire benadering van kunst, waarbij kunstenaars ontwerpers werden van een nieuwe sociale orde, waarbij ze praktische objecten creëerden, van meubels tot propaganda. Het constructivisme vierde het moderne, concentreerde zich op materialen als metaal, glas en plastic en legde de nadruk op een wetenschappelijke benadering van artistieke creatie.
Het Suprematisme, ontwikkeld door Kazimir Malevich in 1915, werd zo genoemd vanwege zijn bewering van de suprematie van puur artistiek gevoel over de representatie van objecten. Malevich' aanpak verwijderde de overblijfselen van de objectieve werkelijkheid ten gunste van essentiële geometrische vormen, zoals vierkanten, cirkels en lijnen, die op minimale achtergronden zweefden. Het suprematisme werd gedreven door de zoektocht naar de ‘nulgraad’ van kunst, geïllustreerd door Malevichs iconische ‘Black Square’, dat een radicale breuk vertegenwoordigde met kunstvormen uit het verleden en een beweging naar pure abstractie.
Hoewel beide bewegingen de abstractie omarmden, liepen hun benaderingen en intenties aanzienlijk uiteen. Het constructivisme was fundamenteel gericht op functionaliteit en collectieve idealen. Het was geworteld in de materiële wereld, met een sterke focus op structuur en het industriële, en weerspiegelde zijn geloof in de kunstenaar als ingenieur van de samenleving. Het suprematisme was daarentegen meer filosofisch en introspectief, bezig met het verkennen van vorm en ruimte om de spirituele en emotionele reacties van de kijker op te roepen.
Het kunstwerk dat ik heb uitgekozen om te presenteren, namelijk 'Een nieuw idee van het Rode Plein van Malevich' van Tatiana Yasin, belichaamt uitsluitend het suprematisme en doet denken aan de stijl van het 'Rode Vierkant' van Kazimir Malevich. In het midden van de compositie komt een gedurfde en grote rode geometrische vorm naar voren, klaar om het gezichtsveld te domineren. Het plein wordt ingenomen en afgebakend door vergelijkbare geometrische vormen in zwart en wit, klaar om een sterk contrast te bieden en in staat te zijn een dynamische en boeiende visuele ervaring te genereren. De duidelijke lijnen en interactie tussen de kleuren zorgen voor een gevoel van beweging en diepte, zelfs binnen de typisch minimalistische benadering van het suprematisme. Over Tatiana Yasin gesproken: haar schilderkunst is niet bedoeld om de werkelijkheid te repliceren, maar om de essentie van emotie en het ritme van het ongrijpbare over te brengen, om conventionele grenzen uit te dagen en kijkers uit te nodigen om zich bezig te houden met het onbekende van emotionele landschappen en introspectie. Kortom, Yasin wil op een intuïtief niveau verbinding maken met haar kijkers, taal en cultuur overstijgend, en zichzelf uitdrukken in de idiomen van neoplasticisme, suprematisme en constructivisme.
OP ZOEK NAAR BALANS 7 (2017)Schilderij van Lucie Jirků
COLOR TANGLE｜GEÏNSPIREERD DOOR MONDRIAN (2023)Schilderij door Peter Ren
Geometrische abstractie en neoplasticisme
De komst van het neoplasticisme aan het begin van de 20e eeuw markeerde een revolutionair keerpunt in het artistieke verhaal. Deze beweging, die in 1917 in Nederland voet aan de grond kreeg en nauw verbonden was met de publicatie van het tijdschrift De Stijl, probeerde absolute waarheden over te brengen via de meest fundamentele elementen van de schilderkunst: kleur, lijn en vorm. De Nederlandse kunstenaar Piet Mondriaan (1872-1944) is misschien wel de meest bekende figuur die met deze beweging wordt geassocieerd. Hij pleit voor een vorm van geometrische abstractie waarbij gebruik wordt gemaakt van pure tweedimensionale vormen.
Het neoplasticisme had tot doel de derde dimensie en emotionele waarden in de schilderkunst te elimineren, in tegenstelling tot de ideeën van Wassily Kandinsky, die geloofde in emotionele expressie door middel van kunst. In plaats daarvan concentreerde de neoplastische benadering zich op lijn en kleur, waarbij de voorkeur werd gegeven aan de rechthoek als de ideale vorm vanwege de rechte lijnen en het ontbreken van dubbelzinnige rondingen. Het palet van deze beweging was beperkt tot primaire kleuren – geel, blauw en rood – waarbij schaduwen en naturalistische representaties werden vermeden.
Hoewel het neoplasticisme en de geometrische abstractie een gemeenschappelijke oorsprong delen op het gebied van de niet-representatieve kunst, zijn hun nuances verschillend. Het neoplasticisme wordt gekenmerkt door een filosofische basis die kunst zag als een middel voor sociale hervormingen. De strikte naleving van een strenge beeldtaal van rechte lijnen en primaire kleuren was bedoeld om universele waarheden en evenwicht te weerspiegelen.
Hoewel geometrische abstractie aansluit bij de reductie van vormen tot hun geometrische essentie, heeft zij niet noodzakelijkerwijs dezelfde filosofische intentie. Het omvat een breder spectrum van praktijken en kan in verschillende contexten worden gezien, waarbij niet altijd wordt geprobeerd een utopische visie te belichamen of zich te houden aan een rigide reeks esthetische regels.
In wezen vertegenwoordigt het neoplasticisme, evenals het suprematisme en het constructivisme, meer dogmatische en ideologisch georiënteerde subgroepen van de bredere geometrisch abstracte kunst, die pluralistischer en gevarieerder kan zijn in haar manifestaties en intenties.
Een manifest van geometrische abstractie is "Looking for balance 7" van Lucie Jirků, een schilderij dat een complexe verwevenheid van vormen en lijnen presenteert, bedoeld om een evenwichtige maar dynamische compositie vorm te geven. Het canvas is in feite een lappendeken van rechthoeken, vierkanten en andere geometrische vormen, doorsneden of simpelweg naast elkaar geplaatst door rechte lijnen die op het oppervlak zijn geplaatst. Deze abstracte figuren, variërend in grootte en kleur, presenteren een palet met tinten beige, grijs, blauw, groen en een vleugje rood. Wat het neoplastische werk betreft: "Color Tangle | geïnspireerd door Mondriaan" van Peter Ren, zoals onthuld in de titel, werd beïnvloed door het werk van de Nederlandse meester, in die mate dat het een nauwe samensmelting weerspiegelde tussen architectonische precisie en artistieke expressie. De Artmajeur-schilder, die feitelijk een achtergrond heeft in architectuur en interieurontwerp, brengt een multidisciplinaire benadering van de schilderkunst met zich mee, wat tot uiting komt in de nauwgezette opstelling van geometrische vormen en het gedurfde gebruik van primaire kleuren. Bovendien kan worden toegevoegd dat het de bedoeling van de kunstenaar is om elke lijn en tint te kiezen "niet alleen vanwege de esthetische impact ervan, maar ook vanwege het potentieel om het intellect te stimuleren en spirituele genezing op te roepen".
ROTHKO GEÏNSPIREERD - NU IS DE TIJD (2024) Schilderij van Nadiia Antoniuk
Informele kunst en abstract expressionisme
In de nasleep van de Tweede Wereldoorlog ontstonden er twee stromingen in de kunstwereld: het abstract expressionisme en de informele kunst. Hoewel ze uit verschillende culturele contexten voortkwamen, deelden ze een rode draad in hun reactie op de wreedheden en trauma's van oorlog, zij het op verschillende manieren.
Het abstract expressionisme, voornamelijk geworteld in New York, werd gekenmerkt door de nadruk op de individuele expressie van emoties en universele thema's van de kunstenaar. Beïnvloed door het surrealisme en de linkse politiek, zagen abstract expressionisten kunst als een middel om in de diepten van het onbewuste te duiken en existentiële vragen aan te pakken. De beweging omvatte verschillende stromingen, waaronder Action Painting en Color Field. Action Painting, belichaamd door kunstenaars als Jackson Pollock, benadrukte de fysieke handeling van schilderen als een vorm van spontane expressie. Kunstenaars druppelden, goten en spatten verf op doeken, waardoor dynamische composities ontstonden die de energie van het artistieke proces zelf vastlegden. Deze aanpak weerspiegelde de wens om los te komen van traditionele compositorische beperkingen en de instinctieve en rauwe aard van creativiteit te omarmen. De Color Field-schilderkunst, geïllustreerd door kunstenaars als Mark Rothko en Helen Frankenthaler, concentreerde zich daarentegen op grote kleurvlakken om emotionele en spirituele reacties op te roepen. Door representatieve elementen te elimineren en kleur het belangrijkste expressiemiddel te laten worden, probeerden Color Field-kunstenaars meeslepende en meditatieve ervaringen voor kijkers te creëren.
Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan ontstond de gerelateerde informele kunst als reactie op de chaos en onzekerheid van het naoorlogse tijdperk. Informele kunst, bedacht door criticus Michel Tapié, omvatte een breed scala aan stijlen, verenigd door de afwijzing van traditionele vormen en de adoptie van anti-compositionele technieken. Kunstenaars uit Europa, Amerika, Japan en daarbuiten onderzochten de door het surrealisme geïnspireerde gebarenabstractie en spontaniteit als middel om de existentiële angst van die periode het hoofd te bieden.
Wat de analyse van het kunstwerk betreft: "Rothko geïnspireerd - nu is het tijd" van Nadiia Antoniuk is een levendig en energiek schilderij. Dit voorbeeld van Color Field-kunst overstijgt Rothko's meer typisch gedefinieerde kleurrechthoeken en zachte randen, verwijzend naar een grotere emotionele intensiteit en aandacht voor chromatische relaties. Het bovenste gedeelte van het schilderij wordt inderdaad gedomineerd door een ‘cluster’ van oranje en geel, dat met zijn ingewikkelde web van lijnen ook inspiratie lijkt te putten uit Pollocks dynamische druppeltechniek. Onder deze levendige explosie van warme kleuren bevindt zich in plaats daarvan een contrasterende nevenschikking van blauw, klaar om het onderste deel van het canvas te vullen, wat bijna doet denken aan de diepten van een oceaan of de uitgestrektheid van een nachtelijke hemel. Aan de basis presenteert het kunstwerk een horizontale witte strook, die kan worden geïnterpreteerd als een vreedzame oplossing voor de onrust erboven, misschien verwijzend naar de top van een golf, met zijn schuimige uiterlijk, bedoeld om textuurcontrast aan het stuk te geven. Over het geheel genomen vertegenwoordigt het schilderij een samensmelting van invloeden, waarbij het emotionele gewicht en de eenvoud van Rothko's kleurvelden en de dynamische gebarentechnieken van Pollock's actieschilderij worden overgenomen.
BLACK LACE (2021)Digitale kunst door Kurotory
Op kunst
Op-art, een afkorting van 'Optical Art', ontstond in de jaren vijftig als een dynamische beweging die werd aangewakkerd door de fascinatie van kunstenaars voor perceptie, optische effecten en illusies. Geworteld in de verkenning van visuele verschijnselen, verlegde Op-art de grenzen van traditionele artistieke expressie, waarbij nieuwe interesses in technologie en psychologie werden aangeboord. Deze beweging, gekenmerkt door abstracte patronen en sterke contrasten, had tot doel de aandacht van de kijker te vangen en te verwarren.
Historisch gezien ontstond op-art naast kinetische kunst, die beiden een fascinatie voor beweging en perceptie deelden. De baanbrekende tentoonstelling "Le Mouvement" in 1955 in Galerie Denise Rene markeerde het begin van deze artistieke verkenning. Het was echter de tentoonstelling 'The Responsive Eye' uit 1965 in het Museum of Modern Art in New York die Op-art in de publieke schijnwerpers zette, wat leidde tot een rage voor zijn ontwerpen in mode en media.
De belangrijkste kenmerken van Op-art liggen in de manipulatie van visuele perceptie door middel van abstracte patronen en contrastrijke composities. Vaak uitgevoerd in zwart-wit om de impact te maximaliseren, creëren deze kunstwerken optische illusies die het gevoel van diepte en beweging van de kijker uitdagen. De nadruk op illusie en perceptie suggereert verbindingen met oudere artistieke technieken zoals trompe l'oeil en anamorfose, en weerspiegelt ook de fascinatie van de moderne tijd voor technologie en consumentencultuur.
Een voorbeeld van Op-art is "Black lace" van Kurotory, een digitaal kunstwerk waarbij de optische illusie van een driedimensionaal "kantwiel" in zwart-wit naar voren komt. Kurotory, een kunstenaar die traditionele technieken combineert met digitale media, heeft een ontwerp gecreëerd dat lijkt te draaien en pulseren, waarbij het gebruik van wiskundige principes en optische manipulatie wordt gecombineerd. Bovendien suggereert de complexiteit van het ‘kantpatroon’ ook een nauwgezette opstelling van lijnen en rondingen, ontworpen om een hypnotiserende draaikolk te creëren, waarvan de complexiteit van het ontwerp toeneemt naar het midden toe, waar het oog wordt getrokken in wat lijkt op een eindeloze spiraal. Een dergelijk effect doet denken aan de visuele verschijnselen die zijn onderzocht door Op-art-pioniers als Victor Vasarely en Bridget Riley, wier artistieke onderzoek ervoor heeft gezorgd dat de perceptie van de kijker schommelt tussen de vlakheid van het medium en de gesuggereerde diepte van het beeld.
OLIJF GELEGENHEDEN (2022)Schilderij van Gustaf Tidholm
Minimalisme
Het minimalisme ontstond begin jaren zestig in New York als reactie op wat kunstenaars zagen als de vermoeidheid en het academisme van recente artistieke trends. Een nieuwe generatie kunstenaars verwierp de buitensporige uitingen van het abstract expressionisme en probeerde werken te creëren waarin het eenvoudige en geometrische boven het dramatische werd geprivilegieerd. Sculpturen gemaakt met industriële materialen werden een kenmerk van de beweging, waarbij de anonimiteit werd benadrukt en voor de hand liggende symboliek werd vermeden.
De kern van het minimalisme was een doelbewuste afwijzing van expressie, omdat kunstenaars afstand namen van de biografische en metaforische associaties die gangbaar waren in het abstract expressionisme. In plaats daarvan concentreerden ze zich op het creëren van vloeiende en geometrische werken die de traditionele opvattingen over esthetische aantrekkingskracht uitdaagden. Geïnspireerd door het Russische constructivisme en de ready-mades van Marcel Duchamp, omarmden de minimalisten modulaire fabricage en industriële materialen, waardoor werken ontstonden die leken op in de fabriek geproduceerde goederen in plaats van op verfijnde kunst.
Een van de onderscheidende kenmerken van het minimalisme was de nadruk op de fysieke ruimte die het kunstwerk inneemt. Door middel van eenvoudige en herhaalde geometrische vormen en geprefabriceerde materialen dwongen minimalistische werken de kijkers om de confrontatie aan te gaan met de organisatie en schaal van de vormen, evenals met hun eigen fysieke en visuele reacties. Deze aanpak had tot doel het traditionele onderscheid tussen schilderkunst en beeldhouwkunst te doorbreken en het formalistische dogma van critici als Clement Greenberg ter discussie te stellen.
De trend van de jaren zestig wordt goed weergegeven in 'Olive Occasions' van Gustaf Tidholm, een oefening in minimalistische abstractie die een oppervlak presenteert dat erop gericht is te spelen met de perceptie van de kijker. Geschilderd in subtiel olijfgroen, een kleur die vaak wordt geassocieerd met harmonie en vrede, brengt het stuk gevoelens van rust en optimisme over. Het oppervlak van het kunstwerk is getextureerd met cirkels, waardoor een diepte ontstaat die varieert afhankelijk van het perspectief van de kijker en de manier waarop licht met het schilderij interageert. Gustaf Tidholm, de hedendaagse Zweedse schilder achter dit werk, kanaliseert ervaringen van dagelijkse interacties en het creatieve proces zelf in zijn kunst. In feite is zijn minimalistische uitdrukking niet simpelweg bedoeld om te verwijzen naar pure synthese en geometrie, maar streeft hij ernaar concrete emoties zoals vreugde, hoop, geluk, vrede en geloof over te brengen. Deze gevoelens, subtiel verweven in de stof van het stuk, leiden tot natuurlijke contemplatie en betrokkenheid van de toeschouwer, die rustig en ontspannen de eenvoud van het monochrome bewondert.
Olimpia Gaia Martinelli
