Wie is Eduardo Francisco Costantini?
Eduardo Francisco Costantini, geboren op 17 september 1946, is een ervaren Argentijnse ondernemer die zich voornamelijk bezighoudt met vastgoedontwikkeling. Hij staat ook bekend als de schepper en leider van het Museum voor Latijns-Amerikaanse Kunst van Buenos Aires (MALBA). Vanaf april 2022 werd zijn totale vermogen geschat op ongeveer $ 1,6 miljard.
Een diepe passie voor het bevorderen van Latijns-Amerikaanse kunst en cultuur
Eduardo F. Costantini ontwikkelt een diepe passie voor het bevorderen van de Latijns-Amerikaanse kunst en cultuur. Hij wordt niet alleen erkend vanwege zijn belangrijke bijdragen aan het onroerend goed, maar ook als de visionair achter het Museo de Arte Latinoamericano de Buenos Aires (afgekort als MALBA), dat wordt ondersteund door de stichting die zijn naam draagt.
In 2001 schonk Costantini een genereuze schenking van ruim 220 Latijns-Amerikaanse kunstwerken aan het museum, waaronder stukken van gevierde kunstenaars als het beroemde echtpaar Diego Rivera en Frida Kahlo. Onder deze aankopen verzekerde hij zich van het meesterwerk van Diego Rivera, "Baile en Tehuantepec", dat een kostbaar bezit werd in zijn uitgebreide kunstcollectie. Met een waarde van ongeveer $ 24 miljoen had het kort de titel van het meest waardevolle kunstwerk uit zijn indrukwekkende collectie. De stukken die hij het meest dierbaar is, zijn echter twee creaties van de gewaardeerde Argentijnse kunstenaar León Ferrari.
Het kostte Costantini vijf jaar overreding om Ferrari ervan te overtuigen afstand te doen van zijn hangende sculptuur, "Gagarín" (1961), en het ingewikkelde tekstwerk, "Cuadro escrito" (1964). Toen hem werd gevraagd naar zijn recente kunstaankopen in 2019, noemde hij "Simpatía (La Rabia del gato)" van de Spaanse surrealist Remedios Varo, wiens populariteit gestaag toenam. Dit schilderij werd aangekocht voor iets meer dan $ 3 miljoen.
In zijn professionele carrière heeft Costantini een cruciale rol gespeeld bij de ontwikkeling van enkele van de meest iconische gebouwen van Buenos Aires, waaronder Catalinas Plaza in 1995 en Alem Plaza in 1998. In 2009 startte hij het Oceana-project in Bal Harbour, dat in 2009 met succes werd voltooid. 2015, met appartementen waarvan de prijzen oplopen tot maar liefst $ 19 miljoen. Opvallend is dat de buitenruimte van de toren is versierd met twee sculpturen van Jeff Koons, waarvan het eigendom wordt gedeeld door de bewoners.
Costantini's inspanningen om kunst te verzamelen hebben niet alleen zijn persoonlijke collectie verrijkt, maar hebben ook bijgedragen aan de bredere kunstmarkt. In 2020 verwierf hij Wifredo Lam's "Omi Obini" (1943) en Remedios Varo's "Armonía (Autorretrato Surgente)" (1956) bij Sotheby's voor een totaal van $ 15,8 miljoen. Lam's werk vestigde een record als het duurste stuk van een Latijns-Amerikaanse kunstenaar dat destijds ooit werd geveild. Twee jaar later was Varo's schilderij prominent aanwezig op de Biënnale van Venetië in Italië. Bovendien verwierf Costantini in 2021 Frida Kahlo's "Diego y yo (Diego and I)" (1949) op een Sotheby's-veiling voor een verbazingwekkende $ 34,9 miljoen, waarmee hij het record overtrof dat voorheen op naam stond van het Lam-schilderij. "Diego y yo (Diego and I)" is nu trots de meest waardevolle schat in Costantini's opmerkelijke kunstcollectie.
Over Malba
De MALBA, wat staat voor het Museum voor Latijns-Amerikaanse Kunst van Buenos Aires (Museo de Arte Latinoamericano de Buenos Aires in het Spaans), is een prominente culturele instelling in Buenos Aires, Argentinië.
Dit privémuseum ligt in de chique wijk Palermo en beschikt over een uitgebreide collectie hedendaagse kunstwerken gemaakt door Latijns-Amerikaanse kunstenaars. De reis van MALBA begon in 1996 toen de kunstcollectie van de Argentijnse filantroop Eduardo Costantini voor het eerst aan het publiek werd onthuld. Deze eerste tentoonstelling vond plaats in het Nationaal Museum voor Schone Kunsten in Buenos Aires en het Nationaal Museum voor Beeldende Kunsten in Montevideo, Uruguay. De overweldigend positieve reacties op deze showcase leidden tot het concept van het opzetten van een permanente tentoonstellingsruimte voor deze opmerkelijke kunstwerken.
In 1998 werd een stuk grond verworven in de wijk Palermo in Buenos Aires en werd een internationale wedstrijd georganiseerd om de architectonische structuur van het museum te ontwerpen. Het winnende voorstel werd ingediend door een team van drie Argentijnse architecten: Gastón Atelman, Martín Fourcade en Alfredo Tapia.
Op 20 september 2001 opende het museum officieel zijn deuren voor het publiek. MALBA fungeert als bewaarder van de Costantini-collectie en organiseert regelmatig tijdelijke tentoonstellingen met het werk van Latijns-Amerikaanse kunstenaars. Enkele van de prominente kunstenaars wier werken worden getoond zijn onder meer Frida Kahlo, Roberto Matta, Pedro Figari, Tarsila do Amaral, Guillermo Kuitca, Jorge de la Vega, Linoenea Spilimbergo, Antonio Berni, Emilio Pettoruti en Fernando Botero. Naast het aanbod aan beeldende kunst herbergt het museum ook twee belangrijke afdelingen gewijd aan film en literatuur.
De opmerkelijke collectie omvat de belangrijke trends en artistieke stromingen die de afgelopen eeuw vorm hebben gegeven in een jeugdige regio die gevangen zit tussen de heerschappij van Europese avant-gardebewegingen en de ontwikkeling van een aparte lokale artistieke stijl. Verdere inzichten zijn te vinden in het diepte-interview met Marcelo Pacheco, die leiding geeft aan de curatoriële afdeling van dit Argentijnse museum.
De Malba herbergt de collectie hedendaagse Latijns-Amerikaanse kunst van Eduardo Costantini. Hoe is het idee om dit museum te creëren tot stand gekomen?
In feite beschikt de Malba momenteel over een collectie van 500 kunstwerken, waarvan 220 afkomstig zijn uit de collectie van Eduardo Costantini. Deze stukken vormden de initiële schenking van de instelling en vormen nog steeds de belangrijkste kern van het museum. Costantini ontpopte zich begin jaren negentig als een van de prominente verzamelaars van Latijns-Amerikaanse kunst, zowel binnen de lokale als internationale kunstscène. Zijn collectie is altijd toegankelijk geweest voor specialisten, zowel binnen- als buitenlands, en voert een zeer genereus leenbeleid.
In 1996 werd de collectie voor het eerst publiekelijk tentoongesteld tijdens een tentoonstelling in het Museo Nacional de Bellas Artes in Buenos Aires. De neiging van de collectie naar het publieke domein was vanaf het begin duidelijk. Interessant is dat het concept van de oprichting van het museum voortkwam uit een cruciale niet-artistieke gebeurtenis. In 1996 deed zich de mogelijkheid voor om een stuk grond te verwerven op de kruising van de Avenida Figueroa Alcorta en de Calle San Martin de Tours, gelegen in de chique woonwijk Palermo Chico, de meest gewilde wijk van Buenos Aires. Toen Costantini deze locatie zag, had hij meteen de bouw van een museum voor ogen. Het was het laatst beschikbare perceel aan de Avenida Figueroa Alcorta. Na de overname richtte hij de Eduardo F. Costantini Foundation op, waarmee hij het museum van zijn juridisch kader voorzag.
Het Malba beschikt over een ultramodern architectonisch ontwerp dat naadloos integreert met de omgeving. Kunt u meer inzicht geven in het project?
Het architecturale ontwerp van het museum kwam naar voren als resultaat van een internationale wedstrijd georganiseerd door de stichting en onder toezicht van de International Union of Architects, waarbij Sara Topleson de voorzitter van de jury was. Opmerkelijk genoeg kwam het winnende voorstel van een relatief jonge architectenstudio gevestigd in Cordoba, Argentinië, bestaande uit drie architecten: Gastón Atelman, Martin Fourcade en Alfredo Tapia. Gelegen langs een van de belangrijkste culturele corridors van de stad, strekt de locatie van het museum zich uit van de wijk Retiro tot de tuinen van Palermo. Deze culturele route omvat het Museum of Hispanic American Art, bekend vanwege het huisvesten van de meest uitgebreide collectie koloniaal zilverwerk van het continent, en omvat diverse andere prominente instellingen zoals de National Exhibition Halls, het Recoleta Cultural Center, het National Museum of Fine Arts, het National Museum voor Decoratieve Kunsten, het Museum van Populaire Motieven, Malba zelf en het Stedelijk Museum voor Schone Kunsten, allemaal genesteld in de weelderige bossen van Palermo.
Kunt u iets meer vertellen over de artistieke stromingen die de permanente collectie van het museum vormen? Wat is de unieke identiteit en het karakter dat Malba zijn publiek biedt?
Het onderscheidende vermogen van Malba schuilt vooral in de collectie, volledig gewijd aan Latijns-Amerikaanse kunst, variërend van de avant-gardebewegingen uit het begin van de 20e eeuw tot hedendaagse creaties. Het is wereldwijd een unieke instelling, die zich bijzonder inzet voor het tentoonstellen van kunst die is geproduceerd van Mexico tot Buenos Aires, van Havana tot Santiago de Chili. De collectie omvat een breed spectrum van moderne en hedendaagse artistieke stromingen die internationale bekendheid hebben verworven, variërend van kubisme tot conceptuele kunst, transavantgarde, surrealisme, sociaal realisme, concretisme, neoconcretisme, optische kunst, kinetische kunst, nieuwe figuratie, pop-art, en hyperrealisme. Deze bewegingen worden gepresenteerd door de lens van Latijns-Amerikaanse kunstenaars, ontwikkeld tijdens hun ervaringen in Europa en New York, maar ook bij hun terugkeer naar hun thuisland. Dit resulteert in onderscheidende samensmeltingen die zich uitstrekken van het Amerikanisme tot Criollo, waarbij avant-garde kwaliteiten uit diverse moderniteiten worden ingekapseld. Bovendien omvat de collectie stromingen die specifiek hun oorsprong hebben in Latijns-Amerika, zoals onder meer Vibracionismo, Nativisme, Neocriollismo, Antropofagie, Mexicaans Muralisme, Nieuw Realisme, Generatieve kunst, Madí-beweging en Systeemkunst.
Heeft u plannen voor nieuwe acquisities? Waar halen jullie kunstwerken vandaan?
Tussen 2002 en 2011 heeft het museum zijn collectie aanzienlijk uitgebreid door middel van een acquisitiebeleid, genereuze schenkingen en actieve deelname van de "Asociación Amigos del Malba", samen met aanvullende fondsen. Vanwege budgettaire beperkingen – het totale beschikbare fonds in 2009 werd teruggebracht tot $ 120.000 – waren de meeste aankopen echter voornamelijk gericht op lokale kunstenaars. Er waren uitzonderingen, zoals werken van Gabriel Acevedo Velarde en Bryce uit Peru, Luis Camnitzer en Alejandro Cesarco uit Uruguay, Francis Alÿs uit Mexico, Artur Lescher en Ana Maria Maiolino uit Brazilië. In 2013, nu de stichting als financieringsbron bestond, heeft de "Asociacion de Amigos" naast de Stichting een acquisitiecommissie opgericht, bestaande uit ongeveer dertig personen. Deze commissie wil terugkeren naar het oorspronkelijke traject van de Costantini-collectie door werken aan te kopen van kunstenaars uit verschillende landen binnen de regio.
Malba blijft openstaan voor alle mogelijkheden die de kunstmarkt biedt en koopt voornamelijk kunstwerken van kunstgalerijen, veilinghuizen of rechtstreeks van kunstenaars. Een van de factoren die internationale aankopen beperken zijn de kosten die gepaard gaan met transport en douanerechten voor het permanent importeren van kunstwerken, elementen die een aanzienlijke invloed hebben op de prijsstelling van geselecteerde kunstwerken.
Welke andere activiteiten onderneemt het museum, naast de mogelijkheid om de permanente collectie die in de grote zaal wordt tentoongesteld en de wisselende tijdelijke tentoonstellingen, te verkennen en wat zijn de belangrijkste doelstellingen?
Malba is actief betrokken bij een uitgebreid educatief programma dat rondleidingen door zowel de vaste collectie als tijdelijke tentoonstellingen omvat. Er worden ook gespecialiseerde rondleidingen aangeboden aan scholen, personen met een visuele of auditieve beperking, gepensioneerden, studenten en gezinnen. Het schoolprogramma legt met name bijzondere nadruk op het dienen van de studentenpopulatie in economisch achtergestelde buurten van de stad, en breidt tijdens de zomer zijn bereik uit naar door de staat gerunde zomerkampen. Naast de afdelingen en ruimtes gewijd aan beeldende kunst, omvat Malba ook speciale afdelingen voor film en literatuur. Deze drie disciplines werken af en toe samen aan gezamenlijke projecten en curatoriële initiatieven. Ze bieden een scala aan programma's, waaronder lezingen, cursussen, het ontvangen van internationale gastsprekers, het beheren van een filmbibliotheek, publicatie-initiatieven, conserveringsinspanningen voor audiovisueel erfgoed en de uitgave van dvd's met thematische cycli gewijd aan Latijns-Amerikaanse auteurs. De boekwinkel van het museum draagt ook actief bij aan het promoten van Argentijns en Latijns-Amerikaans industrieel ontwerp door unieke objecten te bestellen die ter plaatse te koop zijn.
In alle delen van het museum is het overkoepelende doel het bevorderen van de missie van de Constantini Foundation. Deze missie draait om het promoten, verspreiden en vergroten van de zichtbaarheid en waardering van Latijns-Amerikaanse kunst, zowel lokaal als internationaal. Malba onderscheidt zich als een instelling die niet alleen aanbiedingen van internationale kunstcircuits ontvangt en presenteert; het speelt eerder een actieve rol bij het produceren van tentoonstellingen, filmseries, lezingen en literatuurcursussen, en onderhoudt een substantieel publicatieprogramma dat onder meer catalogi en kunstboeken omvat. Het auditorium van het museum onderscheidt zich momenteel als de belangrijkste privélocatie voor onafhankelijke cinema in het land. Daarnaast organiseert de literatuurafdeling elke twee jaar het Internationale Literatuurfestival FILBA. Dankzij het gevarieerde en uitgebreide educatieve aanbod heeft Malba erkenning gekregen als het Argentijnse museum met het hoogste niveau van toegankelijkheid voor het publiek.
Wat de financiering betreft, komt de financiële steun van de Constantini Foundation uit verschillende bronnen. Bijna 50% van de jaarlijkse kosten van Malba, die ongeveer drie miljoen dollar bedragen, wordt genereus verstrekt via de persoonlijke bijdragen van de oprichter en president, Eduardo F. Costantini. De resterende 50% wordt gefinancierd uit inkomsten uit de kaartverkoop, institutionele en particuliere sponsoring, de verkoop van boekwinkels en een concessievergoeding van het bar-restaurant.
Interview met Eduardo F. Costantini
Hoewel veel verzamelaars ervoor kiezen hun kunstwerken te doneren, wat bracht u ertoe op het idee te komen om een heel museum op te richten om uw collectie tentoon te stellen?
Ik had al nagedacht over het idee om mijn collectie te doneren, maar in eerste instantie stelde ik me voor om dit postuum te doen. Als vastgoedontwikkelaar stuitte ik echter op een stuk grond dat te koop was, en ik dacht bij mezelf: "Dit is een unieke kans die zich misschien nooit meer zal voordoen, gelegen in een topgebied van Buenos Aires, omringd door andere musea. Dit is wat ik moet ondernemen.' Vervolgens ervoer ik ongeveer een week lang een periode van milde depressie en tegenstrijdige emoties, omdat ik het gevoel had een levend lijk te zijn. In mijn gedachten had ik de daad van donatie in verband gebracht met de dood, wat achteraf gezien nogal onzinnig leek. Al snel kwam ik tot het besef dat het precies het tegenovergestelde was: dat een museum leven betekent. Het gedijt door de betrokkenheid van mensen; de gemeenschap en haar activiteiten ademen vitaliteit in kunst, waardoor deze veel krachtiger en verrijkender wordt dan alleen maar kunstwerken aan de muren van iemands huis hangen.
Denkt u dat cultuur kan overleven en bloeien zonder overheidsfinanciering en bescherming?
Ik geloof dat de overheid een cruciale rol speelt, maar het is een kwestie van het vinden van de juiste balans. De particuliere sector draagt ook de verantwoordelijkheid bij het ondersteunen van cultuur, net zoals zij dat doet op gebieden als gezondheidszorg en onderzoek. Beide sectoren hebben hun rol te spelen, en de sleutel is het vinden van een evenwicht. We moeten hierover niet rigide denken. Het is intrigerend hoe je dit benadert als een kwestie van verplichting en morele plicht. Inderdaad. Mensen hebben een sociale rol die zij moeten vervullen. In de Latijnse cultuur is er vaak een sterke focus op het gezin, vergelijkbaar met wat wordt geportretteerd in patriarchale Italiaanse families in maffiafilms, waar iemand serieuze daden kan begaan, maar dan troost zoekt in gebed en een maaltijd deelt met zijn familie alsof alles is opgelost. Ik geloof dat de Latijnse cultuur er soms toe leidt dat we prioriteit geven aan onze verplichtingen jegens ons gezin boven die jegens de samenleving. Dit komt ook tot uiting in de wet, die bepaalt dat u tweederde van uw vermogen aan uw familie moet nalaten, zelfs als u een gespannen relatie heeft met een familielid. De Angelsaksische cultuur biedt daarentegen meer onafhankelijkheid bij het beslissen over de verdeling van uw vermogen, waarbij meer nadruk wordt gelegd op sociale verantwoordelijkheid. In de Verenigde Staten wordt het bijvoorbeeld bijna afgekeurd als je miljonair bent en niet betrokken bent bij liefdadigheidsinstellingen of filantropische activiteiten. Het aanmoedigen van een dergelijke betrokkenheid is iets dat in Argentinië meer gepromoot zou moeten worden. Of u nu tien luxe auto's koopt of het geld aan een ziekenhuis of museum schenkt, de fiscale gevolgen zijn hier hetzelfde, wat leidt tot een gebrek aan fiscale prikkels voor filantropie. Ik geloof dat dit moet veranderen. In een kapitalistische samenleving waar de particuliere sector aanzienlijke rijkdommen bezit, zou er meer aanmoediging moeten zijn voor particuliere investeringen die een aanvulling vormen op publieke initiatieven.
Onder anderen Lorca en García Márquez zeiden dat ze schreven om geliefd te worden. Waarom verzamel je?
Ik verzamel omdat ik een diepe liefde voor kunst heb. Bovendien heb ik bij het verzamelen een sociaal doel ontdekt dat ik niet langer kan negeren. Als ik een kunstwerk aanschaf, stel ik me voor dat het tentoon wordt gesteld zodat anderen het kunnen waarderen. Er zijn zelfs kunstwerken die ik koop zonder ze persoonlijk te hebben gezien, en ik heb stukken uitgeleend aan instellingen om te exposeren voordat ik ze zelf heb gezien. Mijn kijk op verzamelen omvat nu zowel een persoonlijke als een institutionele dimensie.
Wanneer en waarom besloot je te beginnen met verzamelen?
Mijn reis naar het verzamelen van kunst verliep volledig spontaan, zonder vooraf gedefinieerde strategieën. Toen ik begin twintig was, kwam ik toevallig langs een kunstgalerie terwijl ik op weg was naar een ijssalon. Ik ging naar binnen en ondanks dat ik beperkte middelen had, deed ik mijn eerste kunstaankopen op afbetaling. Niemand in mijn familie was betrokken bij het verzamelen van kunst. Maar vanaf dat moment bleef ik af en toe kunstaankopen doen. Pas in de jaren tachtig besefte ik dat ik aan het evolueren was naar een verzamelaar, ondanks die eerste aankoop eind jaren zestig.
U nam al vroeg de beslissing om uw collectie te specialiseren in iconische Latijns-Amerikaanse kunstwerken. Wat dreef deze keuze?
Het kwam in de eerste plaats voort uit mijn Argentijnse identiteit, waardoor ik inherent deel uitmaakte van de Latijns-Amerikaanse context. Ik geloofde dat mijn collectie aan diepte en betekenis zou winnen door de meest prominente kunstenaars uit de bredere Latijns-Amerikaanse regio waartoe Argentinië behoort samen te brengen. Ondanks de verschillen tussen de Latijns-Amerikaanse landen zijn er gedeelde thema's en kwesties die deze focus zowel overtuigend als coherent maken. Bovendien zag ik strategisch gezien dat mijn collectie een prominentere aanwezigheid kon krijgen door uitmuntende werken van de meesters van de Latijns-Amerikaanse kunst te verenigen. Het was een reis die, zoals elk goed doordacht project, in de loop van de tijd geleidelijk evolueerde en kristalliseerde.
Hoe heeft uw relatie met kunst en uw rol als verzamelaar zich sindsdien ontwikkeld?
Het is een proces van gestage groei geweest. Verzamelen lijkt op het bouwen van een gebouw: je blijft stukken toevoegen, nooit terugtrekken, voortdurend accumuleren. Door de jaren heen ben ik tot het besef gekomen dat de collectie culturele, artistieke en sociale waarde heeft opgebouwd. Uiteindelijk ontstond het idee om het aan een instelling te schenken. Aanvankelijk had ik me voorgesteld dat het een openbare instelling zou zijn, maar later kwam ik tot de conclusie dat het creëren van een particuliere instelling gericht op Latijns-Amerikaanse kunst voordeliger zou zijn. Het kernidee was dat de collectie de instelling een eigen identiteit en kracht zou geven. De rol van de verzamelaar veranderde vervolgens in die van bewaker van het museum, waarbij de missie van het museum het promoten van Latijns-Amerikaanse kunst en het aantrekken van een breder publiek was.
Is het Malba-museum samen met uw reis geëvolueerd?
Het museum begon al snel bruiklenen en samenwerkingen aan te gaan met andere provinciale, nationale en internationale instellingen. Tegelijkertijd ontwikkelden we programma's op het gebied van literatuur, een filmfestival en educatieve initiatieven, en versterkten we onze collectie via acquisitieprogramma's, een vriendenvereniging en een toegewijd bestuur. De evolutie van de afgelopen twintig jaar is vrij snel gegaan. Interessant genoeg zijn we ook bezig met het opzetten van een tweede locatie in Malba.
Als ik me niet vergis is dit nieuwe project ontworpen door de Spaanse architect Juan Herreros, bekend van zijn werk aan projecten als het Munch Museum in Oslo. Wanneer is de opening gepland?
Ons plan is om het in april 2024 in gebruik te nemen. Het zal de naam Malba Puertos krijgen en zal gelegen zijn in de provincie Buenos Aires, met een grotere focus op hedendaagse kunst.
Gelooft u dat kunst het potentieel heeft om sociale verbetering tot stand te brengen of om de wereld of de perspectieven van mensen te veranderen?
Er is vaak kritiek gericht op degenen die geloofden dat kunst de wereld kon veranderen en vonden dat deze tekortschoot. Kunst kan, net als alle vormen van menselijke expressie, variëren van volledig neutraal tot diep politiek, of kan boodschappen overbrengen met idealistische of harmonieuze neigingen, zelfs zonder expliciete politieke bedoelingen. Ik ben er in ieder geval stellig van overtuigd dat kunst de mensheid waardigheid geeft. Musea dienen als seculiere tempels van de postmoderniteit. Bij Malba bieden we een neutraal platform voor kunst. We omarmen diverse perspectieven, zolang het maar om goede kunst gaat. Wij nemen geen specifiek standpunt in.
Vindt u dan ook dat verzamelaars een maatschappelijke rol moeten spelen?
Absoluut. Het is echter belangrijk op te merken dat niet alle verzamelaars deze sociale verantwoordelijkheid omarmen, omdat sommigen verzamelen beschouwen als een egocentrische en individualistische bezigheid. Ze kunnen ervoor kiezen hun kunstwerken niet uit te lenen en ze verborgen te houden. Af en toe duikt een kunstwerk dat tientallen jaren uit het publieke oog was verdwenen weer op wanneer de eigenaar overlijdt en het opnieuw op de markt komt. Ik heb dit zelf zien gebeuren.
Selena Mattei
